Марий калыкын илышыжым киношко войза!

Йошкар-Олаште шочын-кушшо Алексей Алексеев ынде коло ий Эстонийыште ила. Тушто Таллин университетысе кино факультетым, варажым магистратурым тунем лектын. А кызыт кафедрыште эстон йылме дене журналистикым туныкта, кинорежиссер-влакым ямдыла. Тунемшыже-влаклан дегитальный композиций, видеокомпозиций, режиссура нерген каласкала, видеомонтаж, продюсер паша денат палдара. Тудын тунемшыже-влак университет деч вара Английыште шинчымашым пойдарат. А яра жапше годым Алексей кином войза. Эстонийыште тудын «Этномедиа» компанийже уло. Тудым марий-влак нерген кином ышташ чумырен. Шкеж дене пырля эше визытын пашам ыштат: редактор, йӱк режиссер, диктор, бухгалтер, проектым возышо.
— Компанийым чумыраш Эстонийысе кумдан палыме профессор Рейн Маран кугу полышым пуэн. Тудо пӱртӱс, вӱд йымалсе илыш нерген палыше, кином возышо еҥ. А мый этнографий нерген ышташ шоненам. Медиа ныл ужаш гыч шога: радио, печать изданий, телевидений да интернет. «Этнографий» ден «медиа» шомак-влакым ушымеке, «Этномедиа» лӱм шочо, — палемдыш Алексей.
Шукерте огыл тудын «Шкетанын мландыште» киножо «12 регион» телеканал дене (ныл серий) ончыкталтын. Каласен кодыман, мемнан сайтыштат «Шкетанын мландыште» фильмым ончен кертыда.
— Тудо Оршанке районысо Тошто Крешын ялыште войзалтын. Съемко Лужбеляк ялыштат эртен. Шке жапыштыже эстон-влак Марий талешке кечышке Оршанке районысо Лужбеляк ялысе «Кӱдыроҥгыр» ансамбльым ӱжыныт. Марий муро, куштымаш эстон калыклан пел келшен. А варажым 15 еҥан ансамбльым Марий Элыш кондышна. Тыгайже пытартыш 25 ий жапыште лийынат огыл, — каласкала марий шӱлышан пӧръеҥ. — Оршанке районысо администраций вуйлатышын алмаштышыже Лидия Степановналан пеш кугу таум каласыман. Марий Элыште да Эстонийыште илыше-влаклан вашлияш йӧным ыштымыжлан чолга ӱдырамаш пеш кугу вийым пыштен.
Марий республикыште уна-влак Майоров-Шкетанын шочмо кундемыштыже лийыныт, тусо калык дене вашлийын мутланеныт. Йошкар-Оласе Чарла Кремльыште эртыше гармонист-влакын фестиваль-конкурсыштым ужыныт. Кокымшыштыжо эсогыл марий калыкым эстонла кушташ туныктеныт. Чыла тидым Алексей Алексеев видеош возен да 47 минуташ кином ыштен.
«Шкетанын мландыште» кином автор тӱня мучко ончыкташ шона. Сандене тудым англичан йылмыш кусарыме. Эстонла йӱкым «Мери Поппинс, до свидания» киношто модшо Лембит Ульфсак пыштен, а марла – Валерий Очеев.
А кызыт француз йылмыш Эва Тулуз кусара. Варажым ты кином Марий талешке кечылан Парижыште илыше-влакат ужын да аклен кертыт.
Тений Эстонийыште Татарстан Республик гыч «Кна вел» ансамбльын участникше Роман Назыров уна лийын. Чолга рвезын мурен-куштымыжо тусо калыклан пеш келшен. Кукмара кундем рвезын да тусо калыкын илышыж дене палыме лияш шонен, Алексей Тарту университетыште этнографий пӧлкаште шинчымашым погышо кум ӱдыр дене пырля толын.
— Татарстаныште кок арня илышна. Тусо кундемым ончен савырненна, верысе калык денат мутланенна. Тыгак имньым ончымыштым войзенна, портышкемым ыштыме фабрикыш, кӱртньӧ гыч кӱмыж-совлам ыштыме заводыш пурен лекме. Эсогыл южо предприятийыш верысе калыкат логалын кертын огыл, — Татар мландыште коштмыштым шарналта Алексей Геннадьевич. – Ик кастене эстон ӱдыр-влак марий вургемым чиеныт, муреныт, куштеныт. Татарстан кундемыште илыше марий-влак дене пырля эстон ӱдыр-шамыч сай концертым ончыктышт. Кна вел нерген коло ик шагаташ видеоматериалым сниматлыме. Тышеч пел шагаташ кином вес ийлан ямдылен шуктынем. Тусо марий-влак мемнам сайын вашлийыныт. Нунылан пеш кугу таум каласыман.
Алексей Алексеев тӱрлӧ кундемыште марий калыкын илышыжым, тӱвыражым, йӱлажым пален налнеже да ты ойыртем дене вес кундемыште илыше-влакым палдарынеже. Тачысе кече марте тудын индеш ямде киножо уло, а кызыт луымшым войза.
— А икымше «Шым ер коклаште» фильмлан съемкым 1998 ийыште Волжский районышто ыштыме. Тудо Швецийыште самырык кинорежиссер-влакын фестивальыштышт ончыкталтын, диплом дене палемдылтын, — пашаж дене палдара Алексей. – Кокымшо кино – «Морко сӱан», 2000 ийыште Эстонийыште самырык режиссер-влак коклаште эртарыме фестивальыште сеҥышыш лектын. Тидын нерген эстон президент Ленарк Мери пален налынат, мыйым шкеж деке унала ӱжын. 70-ше ийлаште тудо шкежат морко сӱаным кинолентыш войзен улмаш. Тунам сӱан вате-влак имне дене коштыныт. Кумло ий эртымеке, морко сӱаныште могай вашталтыш лиймым ончаш тудлан оҥай лийын, очыни.
Тиддеч вара Алексей «Чумбылат курык» кином войзен. Тудо Финляндийысе Тампере олаште ончыкталтын.
Курыкмарий кундемыште эртарыме муро пайрем нерген «Мыры айо» фильмжымат Венгрийыште сайын вашлийыныт.
«Мӱкш отарыште» Пошкырт кундем Мишкан районышто мӱкшым ончымыштым, кузе илымыштым, кундемыштым тӱзатымыштым, мӱкш гай пашам ыштымыштым ончыкташ тыршен.
— Варажым Свердловск областьысе Изи Тавра ялыште «Кӱсӧ памаш» кино ышталтын. Тидым войзаш теве мо таратен: кумалтыш отышто монча верланен. Туштак памаш йыргыктен йога. Мончаште мушкылт лекде, калык ок кумал. Яндар кап дене кумалтышым тӱҥалыт, — палдара марий пӧръеҥ. – Вес фильмын съёмкыжат отышто эртен. «Сӱрем кумалтышым» Морко районысо Унчо кундемыште сниматлыме. Тусо калыкын марий вургемым чиен, кинде-шинчал дене отыш кумалаш лекмыжым ончаш эстон туныктышо-влакым намиенам. Але марте пӱртӱслан кумалме нерген нуно книгаште веле лудыныт. Тиде кином шукерте огыл, майыште, Австрийысе университетыште ончыктенам. Калык шукак погынен ыле, йодышымат ятырын пуэныт.
Вес ийын Алексей шочмо марий кундемышкыже толмыж годым уэш унам кондынеже.
— Поро кумылан, пашалан кожмак, акрет годсо йӱлам, тӱвырам арален кодышо марий калыкна тек уло тӱнялан палыме лиеш, — мучашлан мане Алексей.
Тидыже тыгак огыл мо? Марий-влак тӱрлӧ вере илат, кажне кундемын шке ойыртемже уло. Тидым ужын да шижын моштыман.
Алексей Алексеев ешан, кок икшывыже уло. Яндар (12 ияш) ден Эрвий (9 ияш) семӱзгар дене шоктат, йылмылан шӱман улыт. Коктынат школышто хорышто мурат. Пелашыже йочасадыште воспитательлан ышта.

Автор: Алевтина Байкова.
Фотом А.Алексеевын альбомжо гыч налме.
Снимкылаште: Алексей медиа урокышто туныкта; «Шкетанын мландыште» кинолан грантым кучыктат;
Яндар ден Эрвий эргыже-влак;
Материалым gazetamariel.ru сайт гыч налме

Кидшер
Шонымашым ешараш