22 мартыште Марий кугыжаныш университет Почмо омса кечым эртара. Тушко тений школым, колледжым, гимназий ден техникумлам тунем пытарыше, тыгак нунын ончычсо выпускникышт погынат. Тиде пайремыш ректорат, факультет ден институтлан, приемный комиссийын вуйлатышышт толыт. Самырык тукымым МарГУ-н шумо сеҥымашыж дене палдарат. Студклуб ончыкылык абитуриент-влаклан кугу концерт программым ямдылен.
Почмо омса кече вашеш ме университетын ректоржо, экономике науко доктор Михаил Швецов дене вашлийын мутланышна. Тидлан вес амалат ыле: Марий кугыжаныш университет государственный аккредитацийым сайын эртен да тидын нерген 2015 ий 9 февральыште Рособрнадзор 142-шо номеран приказым луктын. Икымше йодышна лач тидын дене кылдалтын ыле.
— Пеш неле процедурым эртышна, — умылтарыш Михаил Николаевич, — но коллектив тиде экзаменым нимогай экшык деч посна кучыш. Коллективлан кугу тау, чылан тыршен ямдылалтыныт. Вузлан шушаш 6 ий жапыште образовательный пашам шуяш правам пуымо, тудо кугыжаныш финансированийым налеш, университетлан бюджет верым ойырат.
— Те ынде кок ий МарГУ-м вуйлатеда. Тыште ятыр вашталтыш лийын, ончыко кугу ошкылым ыштыме. Кодшо ийыште «Эмлыме паша» у специальностьым почда. Республикыште икымше гана кӱкшыл шинчымашан медицине кадрым ямдылаш йєн лекте. Очыни, тышан чарнен огыда шогал?
— Тений ме абитуриент-влакым у «Фармаций» специальностьыш погаш тӱҥалына. Тунем пытарымеке, «провизор» профессийым налыт. Нунылан республике ешартыш 30 бюджет верым ойырен. Тидлан кугу таум Марий Эл вуйлатышын сомылжым жаплан шуктышо Леонид Маркеловлан каласыман. Кызыт Медицине да естественный науко институтлан Изи Какшан серыште у тунемме корпус чоҥалтеш. Тушто медицине кадрым ямдылаш чыла йӧн лиеш.
— Ий еда университет ятыр у направленийым почеш, тидым ышташ сай туныктымо-шанче базе лийшаш.
— МарГУ — классический университет, лач тыште фундаментальный науко вийым налеш. Тиде ӱшанле негыз, тудлан кєра ончыко пеҥгыде ошкыл ышталтеш. Шукетре огыл Марий университет нефтехимический промышленностьлан специалист-влакым ямдылаш тӱҥалеш манына гын, мемнам фантастлан шотлат ыле. Но тиде чын. «Миррико» компаниий мемнан деке тыгай йодмаш дене лектын. А тудо нефтепромысловый химий да сервис рынкыште лидер-влак группыш пура. Тений ме у «Нефтехимий» профильым почына.
Кажне ийын вузышто магистратурыш тунемаш пурышо-влакын чотышт ешаралтеш: ӱмаште 25 бюджет вер лийын гын, тений 205 марте кушкын.
— Марий университет «оборонко» дене пашам ышташ тӱҥалын. Провинциальный вузлан тушко логалаш куштылго огыл.
— МарГУ-што чынжымак кӱкшӧ квалификациян еҥ-влак пашам ыштат. Уникальный прибор ден оборудованийым ыштен кертыт, тидын шотыштак оборонно-промышленный комплекслан. Ме грантым сеҥен нална да ОПК-лан кӱкшӧ технологиян продукцийым ыштен луктына. Эше Полупроводник прибор завод дене пырля тиде отрасльлан «ОПК-лан у кадрым» проект почеш специалист-влакым ямдылена.
Пытартыш жапыште пашам пуышо-влак дене ӱшанле кылым кучена, нунын йодмышт почеш туныктымо пашашке вашталтышым пуртена, стратегический партнер-влак дене ойпидышым пеҥгыдемдена. Нунын коклаште «Россий Сбербанк», «Акашевский» сурт кайык фабрике, «Марбиофарм», Полупроводник прибор завод да молат улыт. Тыште мемнан студент-влак ончыл технологийым шымлат, кызытсе жаплан келшыше оборудований дене практике жапыште вашлийыт. Манмыла, чыла гаяк отрасльыштат, тидын шотыштак ялозанлыкыште. Тунем пытарымеке, мемнан выпускник-влак Марий Элысе эн сай предприятийлаште пашам ышташ тӱҥалыт.
— Ме палена, МарГУ кӱкшӧ квалификациян специалист-влакым веле огыл, тыгак элын чын патриотшо-влакым кушта.
— Тыгак лийшаш: вуз чыла шотыштат порядочный еҥ-влакым туныктен лукшаш: патриот, таза илыш йӱлам аклыше, спорт дене кылым кучышо, еш поянлыкым, элын историйжым пагалыше-влакым. Ме кызыт Кугу Сеҥымашын 70-ше идалыкшым вашлияш ямдылалтына, самырык чоныш патриотизм шӱлышым шыҥдарыше ятыр мероприятийым эртарена. Тышке МарГУ-н «Воскресение» поисковый отрядшат шке надыржым пышта.
— Икмыняр ий ончыч МарГУ-што йотэл гыч студент-влак йӧршынат лийын огытыл, манаш лиеш. А тиде — вузын эффективностьшым ончыктышо критерий кокла гыч иктыже. Таче кечылан тендан вуйлатыме вузышто могай сӱрет?
— Кок ий ончыч 19 иностранный студент ыле. Кодшо ий 130 утла еҥым тунемаш налме, эше 29 еҥ подготовительный отделенийыште тунемеш: Ангола, Сирий, Марокко, Конго, Замбий, Афганистан да СНГ гыч улыт. Поснак Таджикистан Республик дене кылна пеҥгыде. Тусо образований да науко министерствылан таум ыштыман. Лишыл жапыште йотэл гыч студент-влаклан англичан йылме дене туныктымо направленийым почына. Тунам Китай, Индий, Пакистан гыч студент-влакым мемнан дене ямдылаш йӧн лиеш.
МарГУ-шко пошкудо регионла гычат абитуриент-влак кумылын тунемаш толыт. Поснак шукын Киров область гыч, тыгак кодшо ийын мемнан вузым Угарман, Свердловский, Ростовский областьла, Татарстан, Башкортостан, Коми, Чуваш республикла, Хант-Мансий да Ямал-Ненецкий национальный округла, Москва ола гыч ойырен налыныт. Чылаже тушеч 150 еҥ тунемаш пурен.
— Тыге лектеш, Марий кугыжаныш университет Российысе Минобрнаукышто сай репутаций дене пайдалана, сандене кажне ийын бюджет вер ешаралт толеш.
— Чынак, мыланна ўшанат, ме тудым шке пашана дене пеҥгыдемдена. Теве 2013 ийыште МарГУ эффективность шотышто 7 критерий гыч 6-ым сайын шуктен. Тыгай вузшо Российыштат икмыняр веле погына. Тидыже вузлан ончыко виянаш корным почеш. Тений ме кызытсе жаплан келшыше 750 верлан у тӱшкагудым чоҥаш тӱҥална. Тидыже студент-влакын илыш условийыштым саемдаш полша.
— Те палемдышда, классический вуз – тиде образований веле огыл, а шуко шєрынан шанче паша. Наукым виянден колташ могай йӧным кучылтыда?
— Кок ий жапыште ончыко кугу ошкылым ыштыме. Преподаватель-влакым курслаште туныктен лукмо, шанче инфраструктурым уэмдыме, научно-шымлыме пашалан ятыр шийвундым ойырымо. 2012 ийыште 9,6 млн. теҥгем колтымо гын, 2014 ийыште — 46,3 млн. теҥгем. Кодшо ийын 62 у шанче проектым илышыш шыҥдарыме.
— Те республикыште эн ончыч талантан самырык тукымлан «Республикын достоянийже» программым темленда ыле. Нуно шкенан Марий Элыште шинчымашым налышт манын тургыжланеда. Кузе тиде программе пашам ышта?
— Программым республике вуйлатыше сайлан шотлен, сандене верысе «ломоносов-влак» шкенан дене тунемаш кодыт. Кӱшыл шинчымашым налын, республикын интеллектуал фондшым пойдарат. Шукын кугу ола-влакым идеализироватлаш йӧратат. Мемнан дене илышлан кӱлешан сай образованийым налаш лиеш гын, молан ала-кушко каяш тыршыман? Ӱшандарен каласен кертам: МарГУ-н выпускникше-влакым мемнан дене веле огыл, Россий ден тӱнямбалсе вӱдышӧ компанийлашкат пашаш кумылын налыт.
Палемдыман, кок ий почела Марий университетыш кӱкшӧ балл дене ЕГЭ-м кучышо абитуриент-влак тунемаш пурат.
— 22 мартыште МарГУ Почмо омса кечым эртара. Ончыкылык абитуриент ден нунын ача-аваштлан могай тыланымашым каласеда ыле?
— Эн ондак чыла шонкален-вискален налман. Кризис пагытыште вес кундемлаште, олалаште тунемаш, илаш куштылго лиеш мо: корно роскот, илыме верлан тӱлаш, кочкаш-йӱаш ятыр шийвундо кая. Молан ала-кушто пиалым кычалаш, кунам шочмо республикыштак сай шинчымашым налаш, тунем пытарымеке, чонлан келшыше пашаверым муаш лиеш гын? Мый ӱшандарен каласен кертам: мемнан деке тунемаш толыда гын, ода ӧкынӧ, шонен пыштымыдам илышыш шыҥдараш чыла корно почылтеш.
Автор: Леонид Гимаев
МарГу-н архивше гыч налме фото-влак;