Кечан эрвелне, мотор Маняк ялыште!

Каваште кече шыратен онча, мемнан корнынам волгалтара, пуйто кугезына-влакын эскерен шогымыштым шижтара.
Ончылно Пошкырт кундем Краснокам районысо У Пураялыште да Манякыште калык дене вашлиймаш-влак вучат. Ондак ме У Пураялыш шогална, тушто библиотекышке пурышна, а вара клубыш эркын еҥ-влак погынаш тӱҥальыч. Жапым муын, ялым ончал савырнышна. Мыланна у верлаште лияш да ала-мом уым ужаш эре оҥай. Шукын шошо пашам шуктат – пакчаште улыт. Тыште утларакшым рушаҥаш тӱҥалше марий-влакым вашлийна. 
Теве Маняк ял. Тудат У Пураял семынак Нефтекамск-Дӧртыльӧ корно воктене верланен. Кудал пурымо годымак, тудо пуйто шулдыржо дене авалтыш. Руш манмыла, аурыжак сай. Мемнам мотор марий ӱдыр-влак клуб тураште марий вургемым чиен, кинде-шинчал дене вашлийыч. Вашла ик ганат ужын огынал гынат, тугай чон шокшым шижна. “Кугарня” газетын поро йолташыже, краевед Генрик Айтиев гын мемнан кажне ошкылнам видеошкыжо войзыш.
Ялын историйжым, тачысе кечыжым туддеч йодыштым. Генрик Павлович моткоч шуко пала улмаш. “Ялна, шоҥгыеҥ Конакбай Тойкинын ойлымыж почеш, 1650 ийлаште шочын. ХVII- ше курым тӱҥалтышсе перепись почеш, Маняк ял лийын улмаш. Тудлан негызым Маняк лӱман еҥ пыштен. Ту жапыште мемнан кундемыште тыгай лӱм шарлыше лийын. Вара ты лӱм Маникайыш савырнен. Кугезына Мушкындо лӱман ял гыч толын. Таче тудо ял пытен маныт, Калтаса районыш пурен. Мушкындо рушлаже Бактышево маналтын. Тугеже Пактыш лӱман коча деч тӱҥалын, тудак ялым чоҥен. Конакбай кочан ойлымыж гычак Мушкындышко Танып эҥер дене воленыт. Мемнан кундемыште тунам пеш шуко марий ял лийын, ятырынже татар ялыш савырненыт але ял лӱмыштым вашталтеныт. Бутюк ден Касий ял-влак татар ялыш савырненыт. Пураял ожно одо марий ял лийын, тушко Пурий лӱман одо марий илаш толын. Маняк кочан уныкаже-влак тӱрлӧ вере шаланеныт. Ик уныкаже Ташбика Елметова Калтаса районысо Амзыбаш ялыш марлан каен. Маядык ялыштат тукымжо гыч Пайметов-влак улыт. Вара Бурай район Чалкак ял гыч Панай Келшенов да Илыш район гыч Пекмет илаш куснат. Нуно вес кок тукымлан лӱмым пуат. 1840-1850 ийлаште Калтаса район Мушкындо ял гыч тышке илаш эше куснен толыт. 1860 ийлаште Татарстан кундем Тырпыле ял гыч Мусаба кочан ик уныкаже толеш. Тудыжо мемнан ялыштына нылымше тукым. 1818 ийыште тыште черемисский училище лийын, Сайфутдинов Валий туныктен.
1927-34 ийлаште ялыште илыше-влаклан, мланде шагалеммек, я Илиш район Красный Октябрь ялыш, я Дӧртыльӧ район Аргыш ялыш куснаш логалын.
1935 ийыште Майдан Байрамов, Калий Кириллов, Осып Байдимиров да Андриан Ардиев Москвашке метром чоҥаш каеныт. Моло рвезе-ӱдыр Свердловск областьыш торфым лукмашке коштыныт”, — палемдыш Г. Айтиев.
Маняк ял воктене 1967-68 ийлаште раскопкым ыштеныт, 42 шӱгарлам муыныт. Нине шӱгарла финн-угор калык-влакын тойымо верышт лийыныт улмаш. Тидын нерген материалым краевед семын палыме Александр Ипаев Ижевскысе кугыжаныш тоштерыште муын, документым сканироватлен да школышко конден.
1960 ий мучашыште Маняк ял воктене нефтьым муыт, икымше скважиным «Курпече вуй» манме верыште шогалтат, тудо фонтаным пуа. 2005 ийыште суртлашке газым пуртат. Нефтьым тулаш тӱҥалмек, ял калык нефть дене кылдалтше пашаш кусна. «Хазино» промбазе чоҥалтын, нефтяник-влаклан Коян (Мераҥ) селаште да Нефтекамск олаште пачер-влакым пуэныт. Тыге ялыште калык шагалемаш тӱҥалын. Элыште пуламыр да паша верым шагалемдыме дене самырык тукымлан пашаверым пашам муаш неле лийын. Ындыжым промбазыштат нефтяник-влакым шагалемыныт. Шуко рвезе, вийвал пӧръеҥ Йӱдвелыш, ӱдыр-влак Нефтекамскыш, Уфашке пашаш каеныт.
Но ялыште илыше-влаклан — чап! Нуно колхозым шалатен огытыл. Тачылан шым-кандаш шофер да тракторист тыршат, Лидия Ипаева ден Марина Семенгина пошкудо Тошто Буртюк ялысе ушкал фермыште дояркылан ыштат.
Маняк — кужу уреман мотор марий ял. Тудо Краснокам районын ик эн эрвел ялже. Эрвел чодыра Калтаса районыш, Танып эҥер Дӧртыльӧ районыш наҥгаят. Касвелым, Виче эҥер могырым, Илиш район коеш. Манякыште иктаж 250 наре еҥ ила. Ныл урем лийын, а кызыт визымшым почыныт. Шуко шочшан кандаш еш уло. «Икте тургыжландара: шуко шочшан еш-влаклан мландым У Пураялыште пуат, а вет ялна воктене пӧртым чоҥышашлык мыняр вер яра кия!» — ойлыш Генрик Айтиев.
Генрик Павлович пӧръеҥ велым чылт Пекмет тукым гыч, аваж велым ӱдырамаш тукым — Йывачъял гыч.
Корнына кужу ок лий ыле гын, ик-кок кечылан ты ялыш унала кодамак ыле. Мылам пошкырт вел марий ӱдырамашын тувыржымат чиктышт. Вуешем шовычымат пидыктышт да чылт Маняк вел ватым ыштышт. Ӱдыр-влак дене пырля марий тувырым чиен, ожнысылак, кугезе коча-кова семынак, кид кучалын, муралтен, урем дене ошкыл колтышна.
А кастене «Шуматкече» ансамбль да Виктория Тихонова тысе марий калыклан сылнысем поянлыкыштым пӧлеклышт. «Кугарня» газетнам лудшо-влак ты ялыште ятыр улыт ыле. Тиде мемнам куандарыш!
«Шийгорно» проект нерген вес арнянат возена.

Автор Татьяна Пчёлкина.
Иван Речкинын фотожо.

Кидшер
Шонымашым ешараш