Ныл Бугалышлан иктыже — марий ял

«Шийгорнына» дене Урал мландышке миен шуна. Ынде Красноуфимск районысо эше ик марий ялышке, Верхний Бугалышышке, пурен лекна. Палемдыме верышке лишемна, а еҥ-влак шагал койыт. Тидыже кумылым волтыш, молан тыге, вучен огытыл мо, але концерт деч шерышт темын? Тӱрлӧ йодыш ушышко пурыш.
Тиде вершӧрыштӧ Бугалыш лӱмым ныл ял: Кокла (Средний), Кӱшыл (Верхний), У (Новый) да Бугалыш Тамак (Усть-Бугалыш) нумалеш. Оҥай, тиде йыгыре ушнышо ял-влак ик кужу урем але тӱрлӧ илем улыт?
Кӱшыл Бугалышыште марий-влак илат, а моло ялыште – руш, татар, одо-влак. Эн тошто яллан Кокла Бугалышым шотлат. Ялым татар-влак Озаҥ ола гыч тынеш пуртымо деч шылын толын чоҥеныт. Илаш толшо икымше еҥ Эжембай лийын маныт.
Тышке утларакшым Татарстан кундемысе Сабинский район гыч татар-влак илаш кусненыт. Марий-влакат тынеш пуртымо деч шылын толыныт, Кӱшыл Бугалыш ялыште илаш тӱҥалыныт. Кушеч ты лӱм лектын? Мыланна тыге умылтарышт: суас пӧръеҥын ӱшкыжшє лектын каенат, йомын. Тудо кычал коштшыжла бук ал – ӱшкыжым кучо манын, кычкырен улмаш, тыге букалыш мут йоҥгалтын. Садланак воктен улшо чыла ялжат ты лӱмым нумалеш. Бугалыш3Кокла Бугалыш гыч Красноуфимск деч 40 меҥге ӧрдыжтӧ, Бугалыш лӱман эҥер воктене, верланен. Тышечын Башкирийыш корно шуйнен, садлан эше революций деч ончычак купеч-влакын ужалаш толмо верышт тыште лийын. Кокла Бугалыш деч 2 меҥге ӧрдыжтӧ У Бугалыш ял верланен. Татарстан гыч толшо изак-шоляк Уразмет ден Уразбай яллан негызым пыштеныт.
Кӱшыл Бугалышыште 140 пӧртыштӧ прописке почеш 540 наре еҥ улмылан шотлалтеш. Но калык ялыште шагал кодын. Шке манмыштла, пенсийыш лекташ ямдылатше ийготан да кеҥежлан унала кондымо йоча-влак гына. Самырык еш, молодежь да йоча шагал улыт. Икшыве-влак Кокла Бугалыш кыдалаш школыш тунемаш коштыт, тиде ялак рӱдылан шотлалтеш. Школышто марий йылме ок тунемалт, да марлаже лач ялыште гына кутырат, тыге веле мом палыме аралалт кодеш. Садлан марий тӱняште мо ышталтым шагал палат але южо уверже нунылан йєршеш у. Йошкар-Ола гыч артист-влак толыт гынат, концертыш калык шагал погына, илалшылан тошкешташ неле, вийвал-влак руш манмыла пассивный улыт, тыгайыш ӧрканен коштыт. Теве тидын нергенак чон корштен клубышто техслужащийлан ыштыше Галина Ярмышева ойлыш: «Ял кугу гынат, чолга да организатор семын ойыртемалтше еҥ уке гаяк. Теве Ондриялышке каеда гын, тушто марий шӱлыш озалана. Тендам тушто моткоч вучат манын, йыҥгыртышт. Кеч клубышт тошто, тудыжымат илыме пєртым клубыш савыреныт. Туге гынат уло ялге чумыргат, мане. А ме вот тыгайрак улына, мондена марий улмынам, ваш келшен илымынам. Пакчаште шогылтына, вӱд воктене колым кучена, икмыняр вате-влак погынен, концертым шындена, мурен, куштен калыкым шочмо йӱлана деке кумылаҥдаш тыршена. Илян кечым палемдена, Марий талешке кечым эртарена. Библиотекышке марий газетым выписатлыме, окаш толын коштыт. Сарсаде гыч Леонид Канакаев марий изданий-влакым конден кая». А ик изай йоча годсо жапшым да школышто тунам марий йылмым тунеммыжым шарналтыш. «Шӧртньӧ» мутым мягкий знак деч посна возенам, чын возалтмыжым паленак омыл, тунам туныктышо кокытаным шындыш. Тылеч вара марла возаш уло кумылем йомо», — мане.
Бугалыш2Мыйым эше икте єрыктарыш – тачат ты ялыште коммунист шӱлыш озалана. Компартий ячейкым вуйлатыше Майя Михайловна, школышто ондак организаторлан ыштен, ты ялыште илыше-влакым пионерыш, комсомолыш да партийыш пурта. Тиде толкын, чынжымак, аралалт кодын. Клубышто «Эрвел» лўман коллектив усталыкше дене куандара. Йоча-влак дене мероприятийым эртарат. Но ялыште илет гын, кажне кече мо дене гынат ойыртемалтшаш, шонем. Чылажат чон йодмо кумыл деч шога. Кунам рӱж погынымо, веселан илыме, родо-тукым кыл йомеш гын, ме торжа еҥыш савырнена, ӱҥышє лийына да марий улмына деч вожылаш тӱҥалына. Тиде лӱдыкшӧ улмо Урал мландын Верхний Бугалыш лӱман марий ялыште шижалте. А ме сылне марий концертым ончыктышна да ончаш толшо-влакын чонышкышт куан тулым пуртышна. Кумылышт туге рудалте, пачаш-пачаш таум ыштышт, пырля муралтышна да пуйто мемнан ончылно титакан улмыштла шкеныштым кучышт. Мемнан вашлиймашна арам эртен огыл, вет Урал кундемыш лач концертым ончыкташ да оксам ышташ шонымаш дене огыл миенна. Ме вес сомылым шуктенна: марий еҥ-влак дене вашлиймашым эртаренна, нунын пӱрымашышт нерген мутланенна, тыгодымак мур костенечым пӧлекленна да марий койышым, калыкын кузе илымыжым ончал толынна.
Ульяна Егорова дене Урал мландыште автозаправкышке шогалме годым палыме лийна. «Шуматкече» группын рвезыже-влак марла мутланаш, тӱрлӧ мыскарам ойлышташ пеш кертыт. Кафешке пурымышт годым вашла марла мутланеныт, ужалыше ӱдыр деке лишемыныт. Тунам мотор ӱдырын пуйто шӱм-чонжак шулдыраҥын. «Шке коклаштышт марла мутланат, мый куанышым, шукертсек марий мутым колын омыл, иканаште лишыл улмыла чучын колтышт. Авам Верхний Бугалыш ялыште ила, мый шкежат тушеч улам, а пашам теве тыге корно ӱмбалне ыштем. Чынак, пєлекым ыштышда, марий улмемлан куанен колтышым», — мане Ульяна.
Школым тунем лекмыж деч вара тудо Красноуфимскысе торговый техникумым пытарен. 22 ияш ӱдыр эше марлан лектын огыл. «Йошкар-Олам Интернетыште гына ужынам. Пеш сӧрал. Ик гана Марий Элыште лияш чонем шона», — чеверласен ойлыш марий ӱдыр. А ме тудлан «Кугарня» газетнам да марий диск-влакым пӧлеклен кодышна. «Ынде тидым кафеште чӱктем, тек пурен лекше-влак колыштыт», — мане Ульяна. Теве тыге, марий улмо дене от йом, иӧҥгешла, тўня мучко коштын, йолташым гына муат.

Татьяна Пчёлкина,
«Кугарня» газетын корреспондентше.

Кидшер
Шонымашым ешараш