Пытартыш жапыште шуктен шогымо мер пашам иктешлен, чылажымат шонкален да радамлен, Марий калыкын X погынжо деч ончыч возаш шинчым. Кызыт кундемыштына да пӱтынь марий тӱняштыжат мутланымаш лач мер илыш, Мер Каҥашын пашаже да Погын дене кылдалтын: мо ышталтын, кузе ыштылтын, могай йӧным кучылтмо, кӧ шуктен шоген, кушко миен, кӧ ойыртемалтын? Иктешлымашым ыштат, тӱрлым возкалат, вурсат, шылтален ойлат, икте-весе ӱмбаке лавырамат кышкат. Чын корно, раш паша радам да темлымаш дене палдарыше еҥже гына шагал.
Мер паша кугу чытышым да вий-куатым йодеш. Школышто тунемме годымат, студент пагытыштат шкем тӱрлӧ вере тергаш тыршенам, шуаралтынам. Шочмо калыкнан эртыме корныжо, тӱвыра поянлыкше мыланем эреак лишыл лийыныт. Мый марий мер толкыныш 2008 ийыште ушненам. «ВийАр» тӱвыра да келшымаш кыл ушемын председательжылансайлалтынам. Мер паша у пашалан тӱҥалтышым ыштен. 2011- 2013 ийлаште МАФУНын Марий Элысе координаторжо, 2013-2016 ийлаште Марий Эл Республикысе Мер палатын еҥже, Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерстве пелен улшо Национальность-влак советышке пурем, Россий журналист ушемын еҥже улам. Моло мер пашамат ятыр.
Марий калыкын IX Погыныштыжо мыланем марий самырык тукым дене пашам ышташ, тачысе саманлан келшен толшо у йӧн-влак полшымо дене шке йыр тӱрлӧ кундемыште илыше чолга, ушан-шотан самырык вийым ушен, мер пашам виктараш ӱшаненыт. Мер каҥашыште моло ий дене таҥастарымаште самырык еҥ шукырак.
Мер пашаште – самырык, у вий!
2008-2012 ийласе Мер Каҥаш да тудын председательже Лариса Николаевна Яковлева самырык-влаклан кугу тӱткышым ойырымо нерген ойлен. Погыным ямдылыме пашаш самырык ӱдыр-рвезе-влакым ушышт, нунылан посна конференций эртыш. Волонтер, делегат да эскерыше семын нуно Погынышто пашам ыштышт. Шукыштлан чылажат у ыле. Погын, Мер Каҥаш, марий мер толкын нерген нуно паленат огытыл. Ме эскеренна, тунемынна, чылажымат ушышкына пышташ тыршенна. Тунам пленарный мутланымаштат самырык-влак нерген ойленна, мемнан посна секций пашам ыштен, Погынын резолюцийышкыже темлымаш-влак пуреныт.
Мер каҥашыш IX Погынышто индеш самырык еҥ сайлалтын: Елена Иванова (оналмаш), Владимир Аптулаев, Эдуард Александров, Наталья Пушкина (Марий Эл), Игорь Иванов (Свердловск область), Павел Михалев (Киров область), Геннадий Мусагитдинов (Башкортостан), Виктория Папаева (Удмуртий), Леонид Петраев (Татарстан). Тергыше комиссийыште лияш Наталья Кошкина, Эльвира Куклина да Владимир Речкинлан ӱшанышт.
Мер каҥашыш сайлалтме – тиде илышыштына у ошкыл. Погынысо калык ойырен, пашам ӱшанен.Чыланжак огыл Мер Каҥашын эртарыме пленумыш, форумыш, мероприятий-влакыш ушненна. Тиде — тӱҥ огыл. Тӱҥжӧ– верлаште, калык дене паша ышталтын. Кажныжын шке сеҥымашыже уло!
Самырык тукым шке илышыж дене ила. Тудын шке йодмашыже. Саманын вашталтмыжым шижеш, умыла. Мер-политик илышым эскера, мо ышталтмым ужеш, моло калык дене кылым куча, йот элласе шымлымаш-влакымат ушышкыжо пышта, тӱрлӧ кундемлашке лектын коштеш. Таче тӱняумылымашыжат самырык еҥын весе. Тунемеш, у йӧн-влакым кучылтын шке пашажым виктара. Чылажымат иктешлен, ончыкылык нерген шонен ышта. Шот дене, радам дене, сай да поро шӱлыш дене. Еҥлан порым ыштет гын, тыланетат тудо поро дене пӧртылеш. Таче ала-могай кугу мероприятийышке чылаштым погаш моткоч неле. Да кӱлешлыкшат уло мо? Таче чыла пашам Интернет полшымо дене виктараш лиешыс.
Шылтыде каласыман, таче самырык-влак радамыште мер пашам чон йодмо почеш шуктен шогышо шагал.. Мутлан, марий мер толкынышто гына огыл, Россий да финно-угор кӱкшытыштӧ кумдан чапланыше «У вий» ушемын йӱкшӧ таче йӧршын огеш шокшо. «Марий ушемын» студент пӧлкаже уло мо?«Рвезылык», «Югорно», «Умарий» ушем-влакын пашашт нергенат шуэн колына. Моло мер ушемыштат активист-влакын чотышт шагал. Кушто самырык вий? Уке дене иктак. Кеч-могай мероприятийым эртарыме пашашке, тудым кузе эртарымым лончылымашке самырык вийым шагал ушаш тыршат. Удыр-рвезе-влакым волонтер пашашке -уна-влакым вашлияш, омса воктене шогаш, муралтен але кушталтен пуаш, марий вургемым чиен лекташ да пайремым сӧрастарымашке гына ушат. Шукыж годым самырык-влакын шонымашыштым шотеш огыт пыште. Проектым возен, командым чумырен, шийвундым поген, паша радамым ыштен, программым ямдылен, кеч-могай мероприятийым, «Марий самырык тукым слетым» мутлан, самырык-влак шке эртарен кертыт. Моткоч сай пример, Курыкмарий районышто эртыше «КРАВЕЦ» форум. Кок ий почела тӱҥ шотышто шке вий дене регион кӱкшытан форумым эртареныт. Йошкар-Олаште «Сылнымут флешмобым», «Сылнымут батлым», туныктымо семинарым, «йыргешке ӱстел» йыр мутланымаш-влакым, книга акцийым организоватлыме.
Мер илышым моло калык дене пырля тӧремден колтымаштат самырык-влак кугу вийым пыштат. Мутлан, Марий Элыштына пытартыш жапыште ятыр моло калыкын шочшышт шинчымашым погат, ПГТУ ден МарГУ-што тунемыт. 2014 ийыште «Марий Элысе калык-влакын самырыкассамблейыштым» чумырымо.
Кугешнен каласыме шуэш, 2015-2016 ийлаште кок самырык ушем регистрацийым эртен. Курыкмарий ӱдыр-рвезе-влак «МИГ» ушемыш чумыргеныт. 2008 ийыште шочшо «ВийАр» тӱвыра да келшымаш кыл ушемат закон дене келшышын пашажым виктараш тӱҥалеш. Ваш-ваш эҥертен, икте-весым пагален, аклен, шке пашанам ыштенна. Кайышыже кая, тӱрлӧ амаллан кӧра мемнан дечын торла, вес ушемыш кусна. Мер пашам чон йӱлен ыштышыже мемнан деке ушна, у вий толеш.
Марий самырык тукым слёт
2009 ий гыч Россий кӱкшытан Марий самырык тукым слет эрта. Тышке марий-влакын тӱшкан илыме да кугу олала гыч ӱдыр-рвезе-влак чумыргат. Тӱҥалтыште мер пашаште ойыртемалтше, кӱлеш шинчымашым налше, кушто гынат пашам ыштыше ӱдыр-рвезе толыт ыле. Таче нуно тӱня мучко шарленыт. Параньга районын ӱдыржӧ, поэтессе Раисия Сунгурова Сургут олаште ила, «Марий ушемым» вуйлата. Звенигово район гыч Татьяна Алыбина ден Валентина Семенова Эстонийыште шинчымашым погат, шымлыме пашам виктарат. Волжский район гыч Ольга Савинова Советский район рвезе Аксар Эльтемеров дене ешым чумырышт, Моско олаште МЧС виктемыште пашам ыштат. Екатерина Муромцева (Волжский район), Наталья Кошкина (Виче кундем), Алина Максимова (Кужэҥер район), Владимир Семенов (Кужэҥер район), Екатерина Шабдарова (Йошкар-Ола) Санкт-Петербургышто илат, пашам ыштат, мер паша дечат кораҥын огытыл. Параньга кундемын ӱдыржӧ Анна Левагина Чукоткышто туныктышылан пашам ышта. Виче кундем гыч Вадим Протасов Таджикистаныште контракт почеш службым эрта. Чолга программистна Параньга район Усола гыч Андрей Кузьминых Нижний Новгородышто. Кайык гай шулдыран, муро кумылан Провой кундем ӱдыр Надежда Макарова Сургутышто. Леонид Канакаев (Свердловск область), Васли Ольош, Людмила Шавалиева (Пошкыр кундем), Виктория Папаева (Одо кундем), Софья Шарабуева (Озан ола), Юрий Федотов (Татартан), Владлен ден Александр Третьяковмыт (Нягань ола), Айгуль Каландарова (Пермь ола) шке илыме да пашам ыштыме кундемыштышт мер пашам вораҥдарат,лектышышт дене куандарат. Тӱвыра аланыште тыршыше мурызо да семмастар-влак Слава Сладков, Васли Ольош, Елена Иванова,Надежда Тимофеева, Александр Речкин, Роман Назыров, Дмитрий Пекцоркин ден Дмитрий Атласкин, Йорга Каче (Павел Филиппов), Аделина Батаева, изи шӱдыр Надежда Ильина, самырык поэтессе Вера Гордеева, уста гармоньчо-влак Алексей Иванов, Арслан Петров, Александр Славин, Анатолий Гордеев, Марий кугыжаныш университет пелен улшо «Мурсем» ансамбльынчолга артистше-влак Лилия Герасимова, Алина Максимова, Наталья Кошкина, Екатерина Шабдарова, Андрей Эманов, Александр Ильин, Руслан Алексеев, Ирина Сунгурова слётышто моло ӱдыр-рвезым шке мастарлыкышт дене палдареныт, шӱдыр семын чолган йӱленыт.
Ятыр самырык еҥлан слёт у ошкылым ышташ полшен, тӱняумылымашыжым вашталтен, шочмо йылме деке кумылаҥден, тӱвыра поянлыкнам аралаш ӱжын. Налме шинчымаш дене ӱдыр-рвезе-влак шке кундемышкышт каен, марий калыкын вияҥме корныштыжо могай-гынат надырым пыштат. Моткоч кугу таум каласыме шуэш Марий Эл Республикысе Туныктыш да шанче, Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерстве-влаклан, организатор, туныктышо, лектор-влак, Маргарита Маланова, Михаил Сабанин, Татьяна Юзыкайн, Игорь Садовин, Нина Айваровалан. Шарнымашеш кодыт тендан лекцийда-влак.
Чап лийже Марий самырык тукым слетлан!
Мемнан пашаште таче мо эн тӱҥ?
Калык — элнан ик эн тӱҥ поянлыкше. Кугыжаныштына кок шӱдӧнаре калык ила: изи чотан ма, кугу чотан. Кеч-могай калыкын ончыкылыкшо кушкын толшо рвезе тукымын кидыштыже.
Российыштына кажне калыклан ик эн шерге кончыш — чылаштым иктеш чумырышо культур да эртыме корно. Тунамак, посна калык тӱвыра, йылме да (ты марте илышыште арален кодымо гын) юмынйӱла ойыртемалтше сыным пуэн шогат, шуко калыкан кугу элын чапшым пойдарат. Мемнан шӱм-чон поянлыкна, койыш-шоктышна, илыме йӧнна да тӱснавесе. Тидым ме, самырык тукым шижына, умылена. Садлан шочмо йылмым, тӱвыра поянлыкнам, йӱлам шуктымым, калык койыш-шоктышым аралымаште сай-осалым палемден иктешлымына мемнан пашашкына пура.
Мемнан тӱсна да койыш-шоктышна.
Самырык еҥ таче шке калыкшын эртыме корныжым сайын пала мо, шочмо йылмыжым акла, марла кутыра мо? Шочшыжым марий йылме деке кумылаҥда мо?
Шке пример гыч каласаш гын, эше икмыняр ий ончыч ола уремыште марий рвезе калыкын шке коклаште утларакшым рушла кутыраш кумылан лиймым палемдаш лиеш. Тидлан, южо «илышым палыше» еҥын койдарен «марий йылмет Памар, Шолэнер (але иктаж вес села лӱм) марте веле кӱлеш!» стереотип полшен. Шкендым айдеме семын тӱрыс умылыде, кӧ улмына деч вожылынна. Молан шочмо йылме деке тыгай койыш лектын? Ятыр еҥ марий йылмым карьерым ыштымаште, у шинчымашым налмаште кӱлдымылан шотлен. А шоналташ гын, айдеме шке илышыжым виктарымаште эн тӱҥжӧ шкеак чаракым шында: билингвизмын акшым палыдымыже, мутлан, кумшо-нылымше йылмым тунеммаште, вес культурысо еҥын шинчаончалтышыжым эскерымаште сай йӧным пуымым огеш акле. Шочмо калык деч логалше поянлыкым экшыкын аклымыже лачак шке аҥысыр шинчаончалтышым пыдал налаш полша да южо годым кучылталтеш. Тиде шоныш кызытат пеш кӱлешан. Тунамак, йылме да тӱвыра «ӱзгарым» пайдалын кучылт моштыдымаш посна айдемын йоҥылышыжо, тудо чумыр калыклан чер гае пижын огеш керт.
Моло ий дене таҥастарымаште сӱрет кызыт вашталтын. Самырык тӱняште кызыт «этно-бренд» толкын шарла. Калыкын историй йыжыҥжым, тошто марий кумалтыш йӱлам шымлыше, тудым шукташ тыршыше, марий вургемлан у тӱсым пуртышо ятыр. Тӱрлӧ кундемлаште илыше, паша але шанче корно дене ӧрдыж ола да яллаште илыше-влак коклаште кыл пеҥгыдем шога. Тидлан кызытсе жапын виртуальный – интернет кыл – реальность йӧн пайдалын кучылталтеш. Мутлан, эше икмыняр ий ончыч торашке тунемаш але пашам ышташ, илаш кайыше еҥ шочмо йылме дене кутыраш йӧным шуэн вашлийын гын, кызыт интернет кыл, сайтлаште эскерыме увер йогын гочын кеч-куштат марий дискотекыш, симфонический але калык концертыш, спектакльышке миен кертеш. Эсогыл, тора мландыштат палыме-влак гочын шке калык йолташым мумо полша. Тыге тӱрлӧ калыкын мланде мучко шарлыме, тыгодымак шке шочмо вер да тӱвыра дене кыл лийме кончыш умылалтеш. Шке вожым палыме, аралыме кеч-могай ситуацийыштат моло калык дене ваш кылым чоҥымаште, шке илышым вияҥдымаште вийым пуа.
Оласе самырык еҥ марийлыкшым арален коден кертеш!
Кӧн да могай калыкын шочшыжо улмым огеш мондо, шке праважым пала, ешым чумырымо годым тӱҥ шотышто шке калык гыч мужырым ойыра, шке ньогажым изи годсек марла кутыраш туныкта гын. А тӱҥжӧ – шагал чотан калык гыч улмеке, шочмо йылмым палымын акшым (преимуществыжым) тӱрыснек умыла гын. Тунам шочшыжланат тиде поянлык «инструментым» тичмаш пуэн кодаш тырша. Кок йылме палымашын кӱлешлыкше моткоч кугу!!! Айдеме шочмо йылме гоч гына уш-акылжым пойдара маныт. Да пытартыш жапыште ЗАГС пашаеҥ-влакын палемдымышт почеш, самырык мужыр-влак шке шочшыштлан марий лӱмым пуат.
Чон поянлык тӱвыра
Чӱчкыдын Марий Элыштат, ӧрдыж кундемлаштат марий каныме кас, этнодискотеке-влак эртат, тӱжем дене калыкым чумырат. Дискотеке деч посна эше марий караоке кас-влак эртаралташ тӱҥалыт гын, оҥай ыле. Тидланже эше караоке диск-влак ямдылыме пашам шуарыман.
Тыгодым палемден кодыман тидымат: самырык-влак уло кумылын театрыш коштыт. Кеч южгунамже нуно шке коклаштышт руш йылме дене кутырат гынат, моткоч тӱткын спектакльым эскерат, артист-влакын модмыштым куанен ончат. Тиде мо нерген да ойла. Тугеже шочмо калыкын тӱвыра поянлыкше нунылан лишыл да шерге.
Сылнымутышто, журналистикыште, шанче пашаште, муро да сем аланыште ойыртемалтше самырык-влак улыт. Шке пашашт дене калыкнам тӱнямбалне чапландарат.
Калык культур дене кылдалтше йодышышкак пура кидмастар усталык.
Пытартыш жапыште шке кид дене ыштыме да сӧрастарыме паша кугу акан. Теве, мутлан, «Калык кидпаша усталыкым ончыкшым кузе вияҥдаш» йодышлан пӧлеклен «йыргешке ӱстел» йыр мутланымаш лийын. «Пу вий» ушемын председательже Виталий Кудрявцевым да тӱрлызӧ Алена Ямбарцевам уналыкеш ӱжмӧ ыле. Погынышо-шамычым тургыжландарыше йодыш-влак дене палдареныт. Варажым чылан пырля ты сомылым вияҥдаш мом ышташ каҥашеныт. Самырык-влак деч ятыр темлымаш пурен. Мутлан, ончык ыштшашым кидмастар-влакын пашашт дене калыкым лишкырак палымым ышташ да ты сомыллан молымат шӱмаҥдаш иктаж пайремым але фестивальым эртараш кутырен келшыме. Лӱмжымат шонен мумо — «Корка пайрем». Тудым вес ийын Оршанке кундемыште эртараш палемдыме. Тыге кундемым вияҥдаш сай йӧн почылтеш. Ялыштак гына тӱҥ шотышто тӱвыра поянлыкна аралалтеш, тукым гыч тукымыш кусна.
Мутлан, палемдыде огеш лий тӱвыра аланысе ик сай опыт нерген. Звенигово районысо Исменца кундем гыч «Олык сем» ансамбль эртыше 2015 ийыште кок гана Эстонийыш миен коштын. Продюссерышт Василий Петров. Йот йылмым самырык рвезе сайын пала, финн-угор тӱня кӱкшытыштӧ мер пашаеҥ-влак дене кылже сай. Ты опытым сайлан шотлен, молыланат тунем шогыман.
Тӱнямбал кӱкшытыштӧ ойыртемалташ тыршыман.
Калыкнан ожнысо да тачысе илышыжым ме лач тӱвыра поянлыкна гоч аклена. Кушеч улметым от пале гын, кӧ улметымат от шинче.
Тӱня да мер паша
2012 ийыште У Торъял районысо Токтарсолаште эртыше IV Россий кӱкшытан Марий самырык тукым слётышто самырык-влак дене пашам ыштыме шотышто посна планым пеҥгыдемденна, координационный советым чумыренна. Темыжат тунам «Лидер-влакын школышт» маналтын. Планна икмыняр ужаш гыч шоген. Марий калыкын вияҥме корныжым радамлен, посна программе да мероприятий-влакым, паша радамым пуртымо да кӧ молан мутым кучышышашым палемдыме.
Тӱрлӧкундемыште илыше марий самырык ӱдыр-рвезе-влак дене кылым пеҥгыдемдыме. Тыге кажне ийын ме слетыш чумыргенна. Слёт дечын посна икте-весе дене кылым Интернет гоч кученна, форум ден конференцийлаште вашлийынна, «йыргешке ӱстел» йыр мутланымашыш ушненна. Марий-влакын тӱшкан илыме вес кундемлаште мероприятийым эртараш икте-весылан полшенна. Икымше слётышто шындыме задачым ме тӱрыснек шуктенна, шонем, командым чумыренна. Тачысе кечылан мемнан ешна кугу, пӱтынь Россий мучко шарлыше.
Ныл ий жап мо дене ушеш кодын? Марий самырык тукым мом ыштен, кушто шке вийжым терген, мастарлыкшым ончыктен?
Чылажым сераш ом тӱҥал. Марий самырык тукымын икмыняр пашажым гына возем. Мом кӱлешлан шотлем.
— Россий да тӱнямбал кӱкшытыштӧ эртыше тӱрлӧ конгресс, Погын, шанче-практик конференций, фестиваль, слётышто марий самырык тукым шке вийжым терген. Поснак шарнымашеш кодын Венгрийысе Шиофок олаште эртыше Финно-угор калык-влакын VI тӱнямбал конгрессышт (2012 ий, 4-8 сентябрь); Эстонийыте Таллиныште эртыше общественный дипломатий дене кылдалтше самырык-влакын тӱнямбал проектышт, семинарышт (2012 ий, 25-28 сентябрь); Коми Республикыште эртыше финн-угор самырык-влакын «FUROR» лӱман тӱнямбал форумышт (2012 ий, 1-2 декабрь); Финляндийын рӱдӧолаштыже Хельсинкиште эртыше МАФУНын XI Конгрессше (5-7 август 2013 ий), Мордовий Республикын рӱдӧолаштыже, Саранскыште эртыше Российысе финно-угор калык-влакын V Погынышт (26-28 сентябрь 2013 ий);Карелийыште, Петрозаводскышто эртыше Финно-угор калык-влакын тӱнямбал конференцийышт (3-4 сентябрь 2014 ий); Пермь олаште эртыше Россий кӱкшытан «Форум национального единства (2015 ий, 23-26 сентябрь).
Палемдыде огеш лий самырык-влакым чумырышо Россий кӱкшытан «Таврида», «iВолга», «Селигер», «Итуруп» да моло лагерьым. Туштат марий самырык тукым шке тӱсшым ончыктен.
-2009 ий годсек «Мый марла ойлем» акций эртаралтеш. Марий Элнан рӱдӧолажым гына огыл авалта, вес кундемлаштат лиеда. Таче ты акцийын эмблемыжат кумдан шарлен.
— 2012 ийыште «Марий еҥлан – марла книга» акцийым увертаренна. Ты жапыште 10 тӱжем наре тӱрлӧ савыктышым погенна, яллашке колтенна. Шернур, Медведево, Кужэҥер, Советский районлаште самырык-влак дене вашлиймашым эртарыме да пӧлек-влакым кучыктымо. Книга пӧлекым вес кундемлашкат колтымо. Икмыняр чолга еҥ шке школышкыжо намиен. Марий лудшылан лудаш темлалтше ик эн сай книга-влакын спискыштым ямдылыме.
— Ялысе ӱдыр-рвезе-влак дене вашлиймаш-влакым эртарыме. Тӱрлӧ йодыш-влакым каҥашыме. Поснак кеҥеж пагытыште канышым пайдалын эртараш тыршыме. Туныктымо семинарым эртарыме, мер пашаште кучылташ пайдале лекций-влакым лудмо.
— Курыкмарий районышто «Кравец» лӱман регион кокласе самырык-влакын форумыштым эртарымашке чолган ушнымо. Тудо кок гана эртен. Тылеч посна школышто тунемше ӱдыр-рвезе-влаклан туныктымо семинарым эртарыме.
-Литератур идалыкыште ятыр паша шукталтын. Ты идалыклан ме ончылгочак ямдылалтынна. Талешке кечын ӱдыр-рвезе-влак Сылнымут флешмобышко ушненыт. Кумдан чапланыше поэт да писатель-влакын памятникышт пелен почеламут-влакым лудыныт. Ты флешмоб нерген посна положенийым ямдыленна.
— Рӱдӧолаштына куштымаш флешмоб лийын. Тудым видеошко войзен, чыла вере шараш тыршенна.
— «Йыргешке ӱстел» йыр мутланымашлаште эреак пӱсӧ йодыш-влакым каҥашыме. Нуно Т. Евсеев лӱмеш национальный тоштер пелен эртеныт.
— 2015 ийыште Россий кӱкшытан проектыште шке вийнам тергенна. «Россий Президентын 85 йолташыже» радамышке логалынна.
Тылеч посна моло аланыштат – спортышто, туныктымо, налме-ужалыме, пӱртӱсым аралыме да тыглай волонтёр пашаште марий самырык тукымын пашаже чапланыше.
Кундемыштына кугу кӱкшытыштӧ эртаралтше Марий самырык тукым слётышто поро йӱла почеш ме чылан погынена, вашлийын-кутырен, жапым пайдалын эртарен, ончыкылык нерген шонкалена. Кертме семын шонымашнам илышыш шыҥдарена. Идалык мучко тӱрлӧ кӱкшытан, тӱрлӧкундемыште эртыше, тӱрлӧ шӧрынан шымлыме конференций, фестиваль, туныктымо курс, семинарын участникышт семын палыме улына.
Таче мер пашам сайын да кӱлеш семын шуктен шогышо тӱрлӧ кундемыште илыше, тунемше да пашам ыштыше самырык ӱдыр-рвезе-влакын лӱмыштым палемден кодынем: Виктория Папаева, Софья Шарабуева, Раисия Сунгурова, Ирина Смирнова, Людмила Карпова, Алексей Очеев, Рома ден Екатерина Шабдаровмыт, Василий Петров, Алексей Кушаков, Владимир Виногоров, Евгений Сиваев, Игорь Эштуков, Елена Куприянова, Алексей Мишаков, Снежана Богданова, Татьяна Япаева, Николай Любимов, Елена Рублева, Ирина Закиева.
Иктешлымаш семын…
Илышыжым мурен-куштен, веселитлен эртарыше еҥ ятыр. Кычкырен, оҥым кырен коштшыжат уло. А шеҥгекыже ончалат гын, лектышна изи. Шке мутлан оза лийман вет. Шке йырже йолташыже-влакым чумырен кертше, еҥын кумылжым савырен моштышо, порылыкым еҥ коклашке шарыше еҥ гына мер пашам шуктен шоген кертеш, шонем. Да пашажат ушна, поро шонымашыже илышыш шыҥдаралтеш. Шочмо калык верч тыршыше, тудын ончыкылыкшо верч шонышыжо веле шагалрак. А тыгай еҥжым кӧ кушта? Меак куштышаш улына. Мыйын илыш девизем: «Икте да икте – латикте». Тӱшка дене огыл, иктын-иктын туныктыман, самырык еҥын уш-акылжым пойдарыман, моло дене палымым ыштен, кылым пеҥгыдемдыман.
Таче ятыр самырык еҥ ял гыч олаш илаш кусна, але йӧршын вес кундемыште лакемеш. Паша вер укелык – тиде эн тӱҥ амал. Ме эре ала-мом, ала-кӧ дечын вучен шинчена, кӧн гынат ой-шомакшым колыштына. Ала кава гыч мо гынат волен возеш, шонена. Уке шол. Шкеже огына шоно, огына тарваныл гын, нигӧ мыланна конден огеш пу, мемнан олмеш огеш ыште. Кызыт кугыжаныш могырым ятыр программе илышыш шыҥдаралтеш. Кычалаш, эскераш, лончылаш, радамлаш, тунемаш, вес еҥын опытшылан эҥерташкӱлеш.
Марий сандалыкнан тӱҥ поянлыкшым кинде семынак самырык тукым арален кода, тукым гыч тукымыш шуя манын, ӱшаныме шуэш. А могай нуно лийыт самырык да кушкын толшо тукым – кугыеҥ-влак деч шога. Марийлыкым чоҥымаште раш умылымаш лийшаш. Калыкнан ончыкылыкшо волгыдо да пеҥгыде лийже манын, ме ик еш семын ваш умылен, пагален, эҥертыш лийын илышаш улына. Калык тунам шке тӱсшым огеш йомдаре, тунам шке культурыжым арален кода, кунам тудын ончыкылык тукымжо ушан-шотан, келге шинчымашан лиеш. Тыгай еҥ калыкын эртыме корныжым жапла да лӱдде-вожылде каласен кертеш: «Мый марий улам!».
Марий йылмым, тӱвырам, йӱлам арален кодымаште да умбакыже вияҥдымаште кӧ деч примерым налаш ориентирже кӧ лийшаш? Тиде – кучем вуйлатыше, шочмо калыкна гыч лекше, мемнан йылмына дене мутланыше рвезе але ӱдыр огыл мо? Тунам веле самырык тукым тудын гай лиеш манын, тыршен тунемаш тӱҥалеш.
Такат ме моткоч шагалын улына. Кажне марий айдеме ший падыраш гай шерге. А тачысе саманыште шочмо калык верч тыршыме кумылым ончыктышо, тӱвыра поянлыкнам вияҥден шогышо, тыгодым мер пашам шуктен шогышо еҥын пашаже – аклаш лийдыме поянлык.
Мер пашаште калыкын «тау» шомакше нимо деч шерге.
Алёна Иванова, Мер каҥаш председательын алмаштышыже,
Марий Эл Республикысе тӱвыра да келшымаш кыл шотышто
регионысо «ВийАр» («Мудрость») ушемын членже.