Йылме йодыш: Мо тыгай диалект?

Ме палена, кеч-могай йылмыштат посна верысе ойыртем-влак лийын кертыт. Нине ойыртем-влак иктаж-могай кундем дене дене але посна еҥ тӱшка дене кылдалтыт да фонетике, лексике, морфологий, синтаксис ужашым авалтат. Тыгайым йылме наукышто диалект маныт. Диалект шомак грек мут гыч лийын, «говор, наречий» манмым ончыкта.
Диалект ойыртем тӱрлӧ лийын кертеш: профессионал посна профессий але паша дене кылдалтше еҥ тӱшкан йылме ойыртемже, социальный – посна еҥ тӱшкан, социальный группын йылме ойыртемже, территориальный – посна кундемысе мутланымым авалта. Диалектологий шанче (наука) утларакшым верысе кутырымо ойыртемым шымла. Верысе йылме ойыртем-влакат тӱрлӧ лийын кертыт: ик вере ойыртем шагалрак, вес вере – шукырак, ик тӱшка ойыртем кумда верым авалта, весе – изирак территорийлаште шарлен. Тидым ончыкташ посна термин-влак кучылталтыт: подговор, говор да наречий. Посна подговор-влак кугурак икгай ойыртем-влакым ушен шогат. Тидыжым говор маныт. Икмыняр подговорын ушнымыжлан кӧра говор кумдарак территорийым авалта. Говор-влак ойыртем коклаштат икгайлык уло. Нине икгайлык ойыртемым шотыш налын вес кугурак тӱшкам ончаш лиеш – наречийым. Марий шанчызе Валентин Васильев ден Николай Исанбаевын палемдымышт почеш, наречий икмыняр говорым ушен шога, авалтыме территорийже дене говор деч кумдарак. Чыла тидым шотыш налын, кызытсе марий йылмыште ныл наречийым ойырат: олыкмарий, кас-йӱдвел, курыкмарий, эрвелмарий наречий. Нуно посна говор-влаклан шелалтыт: олыкмарий – морко-шернур, волжск, йошкар-ола, вӱрзым говор-влаклан. Кас-йӱдвел – шаран, тоншай, яран говор-влаклан. Курыкмарий – курык велысе да кожламарий говор-влаклан. Эрвел марий наречий – малмыж, кильмезь, елабуга, мензеля, калтаса, бирск, белебей, балтач, ошвиче воктенысе, красноуфим, кунгур говор-влаклан. Кажне говорышто посна подговор-влак ойыралт кертыт. Мутлан, волжск говор кӧргыштӧ сотнур да помар подговор-влакым ончыкташ лиеш. Палемдыман, подговор кӧргыштат тыгыде ойыртем-влак лийын кертыт.

Кидшер
Шонымашым ешараш