Марий йылме: Мут кылыдышын грамматический значенийже

Мут кылдышын грамматический значенийже тыгай улыт: 

  • компонент-влак кокласе синтаксический кыл гыч умылен налме;
  • сложный предложенийын грамматический значений дене келшен толеш, компонент-влак кокласе гыч умылен налме синтаксический отношений;
  • смысылже грамматический значений негызеш шочеш: грамматический значений дене тӱҥ/рашемдыше ужаш-влакын лексический значенийышт ваш кылдалт ончалтыт.

Ончалына тыгай муткылдыш-влакым, мутлан имньын кудалмыже, ораван тыртышыже, лывылык кудо – грамматический значенийышт икте, ужашышт предмет-предмет кыл ончыкталтыт, ик тӱрлӧ грамматический отношенийым тӱрлӧ лексический значений дене ваш кылдалтын, тӱрлӧ смысылым ончыктат. Икымше мут кылдыш действийын лӱмжым ончыкта, весе – предметын ужашыжым, кумышо – предметын эреак улшо палыжым.

Мут кылдышын кӱлешлыкше:

  •  предложенийым чоҥаш кучылталтеш, мутлан, Эрвел гыч лыжга мардеж пуалеш: Эрвел гыч пуалеш + лыжга мардеж.
  • действийым, предметым лӱмдаш кучылталтеш (номинаций), мутлан, Пӱтынь тӱнясе ончыл шонымашан айдеме тукым тыныс верч вуйын шога: подлежащий да тудын составше + айдеме тукым + пӱтынь тӱнясе, ончыл шонымашан.
    Усложненный типан подчинительный мут кылдыш предметым лӱмда.
  • шеледалт чоҥалтме текстын южо ужашыжат мут кылдыш гыч шоген сеҥа, мутлан, Кажнылан тунемаш права… Тиде, мутат уке, кугу пиал.

Икымше функцийже веле предложений дене ваштарешлен ончаш амалым пуа, моло кок функцийым мут кылдыш дене пырля предложеният, мут формат шуктат.

Функций могырым ончалаш гын, ойыртемышт уке. Тиде факт да марий йылмын шке ойыртемже мут кылдыш деч мутым ойырен моштымаште кугу нелылыкым шочыкта – сложный мут ден мут кылдыш ойырымо годым.

Валерий Максимов,
филологий наука кандидат, доцент

Кидшер
Шонымашым ешараш