Саламлымаш мут-влак

Авалан
Авай, мотор авай!
Эн лишыл, поро, сай.
Шыма мутна тылат
Тек лийже шӧртньӧ гай.
Изиш гына вучал,
Изиш гына вурсал,
Тора вет мӧҥгыш корнына.
Эн ныжыл кумыл ден
Уэш каласена:
Улат тый суксо мыланна.
Авай, ош  тӱняште улметлан тау!        
           Чон шокшетлан, поро кумылетлан
          «Тау» шомак шагал.
            Ончен куштыметлан,ӧндал вӱчкалметлан
            Вуйнам савена, авай!
            Кидетын шымаже, тӱрветын ӱмаже
            Мемнам эреак ырыктат.
            Илышын сайже, чеченже, чеверже
            Лийже, авай, лач тылат.
            Кужу ӱмыран лий, таза кап кылан —
            Пагален, йӧратен ойлена.
            Вуйым ит пу нимогай ойгылан –
            Кече гаяк кӱлат мыланна!
           Кеч тораште улам тый дечет,
           Но садак тый от  лек уш гычем.
           Йӧратем йӧратен, шыматем мутем ден,
           Тый илал ӱшанен, шочшет ден кугешнен.
           Шольымат кушкылда, вашке школыш кая,
           У шоныш шочеш, ушанрак вет лиеш.
           Модышлажым коден, книга-влакым лудеш,
           Ача- авалан тӱҥ эҥертыш лиеш.
                             
    *          *         *
               Поро мутым аршаш гай погалын,
          Пӧлеклаш чон шона тыланет.
          Тек пуа сакче вийым, пиалым,
          Да вӱрет юарла капыштет.
           Тый улат изи мӱкш гай пашаче.
           Кумылетше – лай порсын йолва.
           Пелашетлан улат  ялт Пампалче,
           Шочшет –влаклан – эн поро Ава.
           Тек лиеш кужу ӱмыр, тазалык,
           Тек пиалым сӧра пӱрымаш.
           Йодына Юмо дечын кумылын
           Курымешлан волгалтын илаш
                                 *          *          *
           Тый улат мыланна шӱртньӧ кече,
           Тый мемнан илышнам волгалтет.
           Ойлена ме кумалын – лий таза эре,
           Ойгыраш огеш кӱл утыжден.
           Шуко жап тыршенат мемнан верчын,
           Ынде ме, тауштен, вуйнам савена,
           Кугу деч кугу тау, авайна !
                        *          *          *
            Ачалан
             Чонет тыйын тугай поро – поро,
            Кажне дек кечыйол гай шуэш.
            Тауштен ойлена тылат порын,
            Илышет  тек волгалтын толеш.
            Тый дечет улына кеч тораште,
            Шижына: мемнан верч колянет.
            Илен шумо пел курым тураште,
            Газет гоч  пӧлекна тыланет.
             Чоныштетше у муро йоҥга гын,
            Шулдыраҥын кӱза кумылет.
            Йӧраталме пашатым шукталтын,
            Пайрем гай тек эрта ӱмырет.
                          *        *          *
            Ава, ачалан поро шомак-влак
         
            Улыда изи мӱкш гай пашаче.
             Кумылдаже – лай порсын йолва.
             Мыланна улыда шокшо кече.
             Ныжыл, поро ава ден ача.
             Тек лиеш кужу ӱмыр, тазалык.
             Тек пиалым сӧра пӱрымаш.
             Йодына Юмо дечын, кумалын,
             Курымешлан волгалтиын илаш.
                          *          *         *
              туныктышылан
             Пагален, йӧратен, куанен, мокталтен,
             Йывыртен ойлена, тауштен поро ден.
             Моткоч писын лудаш, шер пырчын возаш…
             Чын айдеме лияш тыршенда туныкташ.
             Лийынна гын ала изишак йогырак,
             Туныктенда мемнам шке шочшо гаяк.
             Садлан ме Тендам йӧратен шарнена,
             Изирак пӧлекнам шӱм гочна колтена.
             Лийза кумылан, тичмаш пиалан,
             Уныкан уныкам ужашлан ӱмыран.
             Тек чонда веселан йочан гай юарла.
             Илышнажын эн сайжым Те сулен улыда.
            50 ияш лӱмгечылан
     
      Лӱмгечет тыглай огыл –
           Илыш-корным аклыме тат.
           Лийже ӱмырет кугорно кужыт,
           Чоныштет тек сото волгыдо ила.
            Код тыгаяк поро да йомартле,
            А ме эҥертыш ӱшанет лийына.
                      *           *           *
            Кодын шеҥгелан пел курым ..
            Эртышым шергалын чонетым ит турж:
            Лийын шуко сай, куанле пагыт.
            Рвезе годсылан пеледше кумылет,
            Пиал корнын сийже ташлыже тӱргоч,
            Чевер шошо гай илышет волгалтше –
            Чон капкатым шоҥгылыклан ит поч!
                     *         *          *
         Таче тылат – 50 ий,
         Таче тыйын – юбилей.
         Тыланымаш мемнан тыгай:
         Кужун да пиал дене тый иле,
         Эре таза да чулым лий.
         Мом шонет – чыла шукталтше,
         Ойгым нигунам ит пале.
                    *          *           *
          Кӧ манеш, 50 ий – тиде шуко.
          Курымашын пел курым гына.
          Тек куан лиеш ончыкшым шуко.
          Пӱрымаш тек пиалым конда.
                 *            *          *
          Пӱрымашлан таум каласен,
          Илена ме ик ой ден.
          Лийже ӱмырет кужу,
          Пиалетше – эн кугу.
     
          Онар гае улат патыр,
          Пашамат ыштет тый ятыр,
          Садланак йӧратена,
          Шӱм – чон гоч ( ын) ойлена:
         
          Чоткар гае лий виян,
          Оксалан – эре поян.
          Шочшет – влакым ешаҥдат,
          Кугезе уныкам ужаш.
                  *         *         *
          50 ийым темыме кече
          Курымешлан кодеш шарналташ.
          Палена: шӱм –чонетым от пече,
          Тыйым вашкена саламлаш.
          Лий тыгаяк уста да тыматле,
          Кумыл йодмо почешак илал,
          Да пашатше лиеш тек куатле,
          Шыргыжеш муро сем ден пиал.
                   *         *        *
           50 ийым темыме кечет лӱмеш
          Шуко поро мутым ойлымо шуэш:
          Лий таза, кумылет эре нӧлталтше,
          Илышет пиал дене волгалтше
          Шӱм – чон дене ит шоҥгем йӧршеш,
          Тек ӱмыр корнет эре кужемеш!
                  *         *         *
          Кажнылан пуалтын шкешотан усталык,
          Кӧлан куралаш, а кӧлан мур возаш.
          А тылат гын, шинчымаш касалык,
          Икшыве уш- акыл пойдараш.
          Код тыгаяк ныжыл, мыскараче,
          Шокшо кумылан да самырык чонан.
          Эн куанле кече тыйын таче,
          Лий эре таза да пиалан.
                    *         *         *
             55 ияш лӱмгечылан
  
           Жап тыйым тек огеш  шоҥгемде,
           Пайрем гай лийже илышет.
           Пиал тылат куаным кондыжо,
           Лийже пеҥгыде эре тазалыкет.
                     *         *           *
            Ӱмырет кечыйол гай волгалтше кужун,
            Тазалык капет ден чонетым вӱчка.
             Еш илыш перкет вузалеш  тек арун,
            Пӱрымаш лач  куаным тылат пӧлекла.                  
                     *            *            *
            Тек шӱмет юарла йочан гае
           Кумылетше нӧлтеш шулдыраҥ
           Ӱмырна кеч эрта йогын гае
           Кӧргӧ чон дене тый ит ойгаҥ.
           Курымашлык лиеш тек тазалык,
           А паиал волгалта ӱмыретым.
           Суртпечет – илышетын озанлык,
           А окса оварта кӱсенетым
                  *          *         *
           Лӱдде, раш ошкылмо кугорныш
           Лектыда адак  ик ийым ончылтен.
           Тазалык лийже пеҥгыде
            Да чулым, чулым кид – йолда.
            Шыма мутда, ласка ончалтыш,
            Эн поро шӱм моторлыкда.
            Эн неле илыш татыште
            Полша эн ныжыл кумылда.
                    *       *         *
            Пагыт вӱдла эрта гынат,
            Ӧпкелен, шеҥгеке и тончал.
            Ятыр йӱштӧ – шокшым ужынат,
            Таче сайжым веле шарналтал.
                     *         *          *
            Тумо гай таза лий, кужу ӱмыран,
            Латкандаш ияшын гай рвезе шӱм-чонан.
             Шочынат тӱняшке – илашак кӱлеш.
             Пелена улат гын, чыла сай лиеш.
                     *        *         *
             75 ияш лӱмгече
            Ий-влак эртат вӱдйогын деч писын,
            Самырык пагыт омеш лач конча.
            Но тый ит ойгыро, эрта тек ӱмыр,
            Тугаяк чулым да чолга улат.
                            *         *         *
           Ий-влак эртышт, пуйто ийын,
           Шымлу вич ий темын тыланет.
           Илышыште тӱрлӧ- тӱрлӧ лийын,
           Ала тый тидлан ойганет?!
           Тыршышыч. Кугу ме улына,
           Тиде сылне шочмо кечын
           «Пиалан тый лий!» манына. 
             *      *        *
           Ӱмырет кечыйол гай волгалтше кужун,
           Тазалык капет ден чонетым тек вӱчка.
           Тыланена шуко ийым илаш йывыртен,
           Шочшет ден уныкатлан куанен.
                          *      *        *
            Шочмо кече дене 
           Шӱм –чонет эре самырык лийже, 
           А кидет эре лийже шыма,
           Ойгет ош лумла шулен кайыже,
           А пиал пеленет тек ила.
                          *       *       *
           Илыш корнышто лӱдын ит шого,
           Мыланна икгана вел илаш.
           Ӱмыретым ийгот дене огыл,
           А пашат дене висе, йолташ!
                          *       *       *
           Кажне кечын ончыко эрталын,
           Корныштетше верештеш нелат.
           Ит йомдаре шӱмыштет ӱшаным,
           Тудо вийым пуа кеч – куштат!
        
                          *       *       *
            Илышлан нигунам шыч ӧпкеле,
            Ончыктен отыл тидым еҥлан.
            Южгунам кеч моткоч лийын неле.
            Шинчаштет эре – поро куан.
            Тый улат мыланна йолташ гае.
            Пеленет мыланна моткоч сае.
            «Лий таза, рыскалан!» — манына.
            Йогын вӱд гай эрта ӱмырнаже,
            Мо эртен гын – огеш тол уэш.
            А эрла чаманаш огыл манын,
            Таче сайын илашна кӱлеш!
                          *        *       *
            Тек ойго эртен кая ӧрдыж гыч,
            Тек илышет лиеш ласка,
            Тек осал еҥын шомакше мландыш возын шудымо
            Лум гай шулен кая.
                         *         *        *
            Лекше ойгым да азапым
            Йӱштӧ тек чот кылмыкта.
            Вӱд ведра тичак пиалым
            Кажне пӧртыш тек пурта!
   
            Ужат, могай канде каваже –
            Тиде тыйын лӱмешет.
             Кумылет вӱчкалта шошын семже –
             Лачак тыйын лӱмешет.
             — Пиалан лий! – чылан манына. –
             Тыйым ме моткоч йӧратена!
                     
    *     *         *
              Пиал ден темже ӱмырет.
              Кораҥ кайыже  ойго тый дечет.
              Тек ласкалык лиеш кажне кечын,
              А ме лийына эре тыйын пеленет.
                       *       *         *
               Еш перкет пиал ден темже,
               Шонымет чыла шукталтше.
               Чоныштет ласкалык лийже,
               Илышет кече семын волгалтше!
                      *         *        *
               Жап тыйым тек огеш шоҥгемде,
               Пайрем гай лийже илышет.
               Пиал тылат куаным кондыжо,
               Лийже пеҥгыде эре тазалыкет.
                      *         *          *
               Еш перкет пиал ден темже,
               Шонымет чыла шукталтше,
               Чоныштет ласкалык лийже,
               Илышет кече семын волгалтше.
                      *       *         *
               Тыланымаш мемнан тыгае:
               Кужун да пиал дене тый иле,
               Эре таза да чулым лий.
               Мом шонет – чыла шукталтше,
               Ойгым нигунам ит пале.
                     *        *         *
               Илыш корнышто лӱдын ит шого,
               Мыланна икана вет илаш.
               Ӱмыретым ийгот дене огыл,
               А пашат дене висе, йолташ.
                    *        *          *
                Мыняр ийым илыме –
                Шотлымо ок кӱл.
                Шочмо кечын тыланда
                Тыгерак каласена:
                Ида черлане, ида шоҥгем,
                Ида ойгане Те,
                Эше шуко шочмо кечым
                Веселан вашлийза.
                    *         *         *
                Тыланымаш тӱняште шуко уло,
                Санден ужашлан молан шелаш?
                Пиал шомак ушен шога мыняре порым,
                Тыланена тынаре тыланда.
                    *         *         *
                Шӱм –шокшетым ит йомдаре,
                Лийже поро кумылет.
                Илышетым сай эртаре,
                Лийже пиал пеленет.
                    *        *         *
                Шочмо кечыда дене саламлена,
                Кужу ӱмырым тыланена.
                Ешыштыда, пашаштыда
                Тек ила пиал пеленда.
          
           Сӱан кечылан
     
            Таче ме тыланда ойлена «Кочо!» манын,
            Ты шомакыш нигӧ огеш код ушныде.
             Уло кочыжо йомжо – Ош Юмо, чамане,-
             Нунын вуйышт ӱмбачын эрлаш кусныде.
             Весела сӱанда йолт! Волгалтше  оярын,
             Ончык корным, чыла илышдам саемден.
             Лийже тек пӱрымаш – ош кӱляш порсын ярым –
             Тыланда эре сай, пиалдам лишемден.           
*         *        *
 Эрге шочмо вашеш
             Шочын тыйын первый эрге:
             Первый шочшо эн чот шерге.
             Куанлан уке мучаш,
             Йывыртен уэш – пачаш.
             Ава шӱмыш нальыч таче
             Пеленетше шӧртньӧ паче.
             Йӱштӧ – шокшым ваш пайлен,
             Илыза те йывыртен.
             Икшывет Онар гай лийже,
             Тек ок волто аван лўмжым.
             Лийже пеленет эртак
             Йӧраталме эргычак.
                     *         *         *
              Йӧратен йӧраташ,
              Куанен куанаш
              Толында Ош тӱняш
              Поро дене илаш.
              Улыда Те чолга,
              Кумылда весела.
              Тек эре шӱм – чонда
              Пеледеш розала.
             Пиалан илышлан вуйын шого,
             Пагалыме пелашем!
             Нигунам ит лий вийдыме шоҥго,
             Тутыш толжо усталык гына.
             Ӱмыр корно шуйна гынже шудыш:
             Мый тылат каласем:
              — Тек аяр шонымашан – влакет лӱдышт,
              Чулым еҥын куан погына!
                            *       *         *
              Тыланена пиалым да чон шокшым.
              Кече гай волгыдо лийже илышет.
              Пӱрымаш тек куаным кондыжо.
              Таза Лий курымаш тумо гай.
                           *        *          *
               Мемнан шыма ончалтыш,
               Тек лийже ӱмыраш.
               Улат ӱшан, эҥертыш,
               Улат кугу йолташ.
               Тыланена тазалыкым, пиалым,
               Волгыдо кугорныш ончалже кечыйол,
               Пӱртӱс дечын куаным налын,
               Пашаш ӱшанлын тол.
                         *         *          *
               Тыйын таче шочмо кече –
               Кап – кыл мучко вӱр модеш….
               Код тыгаяк мыскараче,
               Ит ман – шоҥгылык толеш.
               Лийже перат эше пӱсӧ,
               Чпркамутет эн поян.
               Чоҥештал эше чот кӱшкӧ,
               Шочынат веет Шулдыраҥ!
    *         *         *
Ал пеледыш дечын ныжыл кумылда,
Кечын гаяк шокшо шӱм –чонда.
Илыза пеледын тӱзланен,
Акак – шӱжаракла келшен.
Илыш кӱкшытыш шуаш,
Чон ден пеҥгыде кодаш.
Тичмаш пиал дене илаш,
Да йӧратыме лияш.
       *         *          *
Кумылетше порсын лийже
Телым, шошым, шыжымат.
Чоныштет ласкалык лийже
Суртыштат да пашаштат.
Лийже ешыште пиал,
Ӱмыр кужу ярым гай!
        *         *         *
Ынже тошт осал тӱкаш корнетым,
Тек пиал да Юмо тудым оролат.
Тый арале шкендын шӱм шокшетым,
Сылне маке семын иле пеледалт.
А шинчат куан дене волгалтше,
Пиал дене иле, лий таза,
Шонымет чыла шукталтше,
Шергаканна, эре лий пелена.
         *         *         *
Саламлымаш мут-влак
Пайрем дене саламлымаш мут. Пайрем дене саламлаш текст, почеламут.
Кидшер
Шонымашым ешараш