Кече кечым покта, арня – арням. Тыге мландымбаке шыже пагыт толын шуо. Марий-влак пакчашкышт кушшо поян саскам, пасушто кӱын шушо киндым поген налыт. Ты пагытлан кайыквусо ден вольыкат атыланен шуэш. Шыжым йӱд кече деч кужурак лиеш, суткан волгыдо жапше эркын колташ тарвана, Ош Кугу Юмылан тауштен, умбакыжат илыш тыныс да пиалан лийже манын сӧрвала.
Кумалаш тарваныше калык кумалтышыш лекташ кутырен келша, тидлан лӱмын кечым палемда, могай вольык дене кумалаш каҥаша Кумалтыш кече деч ончыч кумалме верым эрыктат, пум ямдылат, шагым келыштарат. Тӱҥ кумалтыш киндым ышташ, пурам шолташ посна ешым ойырат.
Кумалтыш кечын осыгечынже, мончашке пурат, сортам пӱтырен ямдылат, неран киндым, мелнам кӱэштыт, мелна кышыл ӱмбакыже туарам пыштат. Кӱсотышко пелен наҥгаяш яндар вӱдеш мушмо ший оксам, у солык ден шовычым ямдылат. Кӱсото тӱрышкӧ миен шогалмеке, вуйым савен, Кӱсотӱмал Юмо дене саламлалтыт, кумалме кечым пореш ужаш йодыт. Кӱсото кӧргыш пурымеке, кӱлеш сомылым шуктат, кумалме верыште кумалтыш вий дечын кугу шулыкым, кум тӱрлӧ кӱрылтдымӧ перкем, серлагыш ден аралтышым йодын сӧрвалат, вара тауштен, мӧҥгышкышт каяш тарванат.
Тиде кумалтыш кече деч вара кумалме арням сайын жаплен шогат. Оксам шагал кучылтыт, вургемым огыт мушкеде, вӱрым луктын, вольык шӱшкылмашым огыт ыште., шкеныштым шыман кучат, пытартыш кечынже арня лектышым палемден кумалыт.
Тыгай кумалме йӱла кугезына-влак деч курымла дене куснен толын, меат тудым ончыкылык тукымланна арален кодышаш улына, — воза «Марий юмынйӱла да пайрем-влак» книгаште В.Мамаев.
Марий юмынйӱла ушемын палдарымыже почеш кумалтыш-влак эртат:
- 20 сентябрь – Советский район Васташуй ял калык дене Курык Кугызалан кумалмаш;
- 25 сентябрь – Советский район Пибахтин починга ял калык дене Курык Кугызалан кумалмаш;
- 2 октябрь – Марий Турек Арбор; Куженер район Салтакъял отышто кумалтыш;
Советский район Шуймучаш, Ӱлыл да Кӱшыл Кукмарий ял; - 4 октябрь — Советский район Тапшер, Колокудо;
- 6 октябрь – Марий Турек Тошкем ял отышто кумалтыш;
- 9 октябрь – Шернур район Лажъял;
Куженер район Чашкаял
Советский район Шуарсола , Вечын, Опанассола, Кугунур, Яҥгранур ял отышто кумалтыш; - 14 октябрь – Морко район Шоръял– Ядыксола ял отышто кумалтыш;
- 16 октябрь – Куженер район Шинур, Морко район Варангуж отышто Тӱня кумалтыш;
Куженер район Чашкаял ял отышто кумалтыш; - 30 октябрь – Марий Турек Сардаял ял отышто кумалтыш;
- 6 ноябрь — Куженер район Тумьюмучаш «Шорното» отышто кугу кумалтыш.