В.М. Васильев лӱмеш йылмым, сылнымутым да историйым шымлыше институт Марий тиште кече вашеш шерге пӧлекым ямдылен. Шукерте огыл тыште лу томан «Марий мутерын» ешартыш томжым ыштен пытарыме.
Мутерым возымаште профессор И.С.Галкин, институтын пашаеҥже-влак А.А.Абрамова, Р.С.Романова, М.Т.Ипакова, Г.А.Эрцикова тыршеныт. Редактор пашам С.С.Сибатрова ден О.А.Сергеев шуктеныт.
Томым ямдылыше-влаклан институтын поян картотекыже, диалект ден термин мутер-влак, марий диалект нерген южо шымлымаш материал ӱшанле негыз лийыныт. Венгр йылмызе Ӧ.Бекен индеш томан «Марий йылме диалект мутерже» поснак кугу полышым пуэн.
Рукопись чылаже 1100 утла лышташан, тудо 7500 наре статьям уша. Савыкталташ ямдылалтше ешартыш томышко «Марий мутерын» лу томышкыжо тӱрлӧ амал дене логалдыме шомак ден тудын формыжо-влак пуреныт. Нунын дене пырля лу томыш пурышо мутымат шагал огыл ужаш лиеш, тыгодым мутын ондак ӧрдыжеш кодшо значенийжым почын пуымо.
Автор-влак пашам ыштымышт годым «Марий мутерын» чоҥымо радамжым тӱрыснек эскереныт. Туге гынат ешартыш томын икмыняр изи ойыртемже уло. Иктыже – умылтарыме шомакын синонимжым лийме семын тичмашын пуымо, кӱлешлан шотлымо годым эсогыл диалект мутымат синоним семын палемдыме. Весыже – тӱҥ шомак пелен келшен толшо курыкмарий мужырым эреак ончыкташ тыршыме. Тыгодымак йылме пример ситыдымылан кӧра составной глагол ден кӱэмалтше ойсавыртышым шагал пуртымо, тыгак иллюстраций чӱдылык шижалтеш.
Мутерысе посна статьям налаш гын, тудат ончычсо радам денак чоҥалтын: ондак тӱҥ шомак лӱмдалтеш, вара рушла кусарымаш ден ыҥ умылтарымаш пуалтеш, умбакыже шомакын муткылдыш ден предложений кӧргыштӧ кучылталтмыже пример дене пеҥгыдемдалтеш (кажне примерым рушлашке кусарыме), вара тӱрыс статья але посна значений почеш синоним-влаклан ссылкым ыштыме, пытартышлан (улмо годым) фразеологизм ден составной глагол-влакым пуртымо, нунымат умылтарен кодымо.
Ешартыш томым кызытсе орфографий дене ямдылыме. Ӧ. Бекен диалект материалжымат марий графикыш кусарыме. Лач южо синонимым ончыктымо годым веле кызытсе орфографий деч икмыняр кораҥме, нуным савыкталтше томлаште возымо семынак кодымо.
Мутат уке, ешартыш том марий йылмын мутвундыжым утларак пойдара. Молан манаш гын тыште изи огыл верым шагал вашлиялтше да йӧршын палыдыме мут-влак, тыгак у шомак-влак налыт. Ешартыш том чыла гаяк марий еҥлан – школышто да вузышто тунемше ден туныктышо, газет ден журналлаште, савыктышлаште, радио ден телевиденийыште ыштыше пашаеҥ, марий йылме ден тӱвырам шымлыше-влаклан, молыланат — пеш пайдале лиеш. Тудо лишыл жапыште ош тӱням книга семын веле огыл, электрон йӧн денат ужеш, очыни.
Автор: С. Сибатрова,
Материалым «Марий Эл» газетын сайтше гыч налме