Калыкыште ойлат: «Йылме ила – калык ила». Чын, марий, удмурт, морва, коми йылме-влак илаш тӱҥалыт гын, калыкшат ила, тугеже шочмо йылме – калыкын чон поянлыкше?
Марий йылмына шуко мутлан поян улеш, туге гынат жапын-жапын йылмына йомеш, молан тыгай сӱрет палдырна?
Йочасадыште, школышто марий йылмылан тӱвыралан туныктат, но чаманен каласаш логалеш, шуко вере марий йылмым йот йылме семын гына тунемыт. А марий йылме уроклаште йочан шинчымашыже шуаралтеш, шочмо йылмым тунемаш кумыл лектеш.
Теве, мутлан, мыйын йолташемым налаш: тудо школышто марий йылме да литератур туныктышылан ойлен: «Марий йылмыда мылам огеш кӱл, марий йылмым тунеммем ок шу». Йодыш лектеш: тыгай рвезе, кушкын шумеке, шке икшывыжлан марий йылмылан туныкташ тӱҥалеш мо? Чаманен каласаш логалеш, тыгай ача-ава-влак шке йочаштым шочмо йылме деке огыт кумылаҥде.
Тидын годымак статистике палдара, марий кокла гыч 25% шке шочмо йылмыжлан руш йылмым шотла. Тугеже кажне нылымше еҥ шке шочмо йылмыжлан огеш пале. Тиде сӱретым поснак самырык-влак коклаште ужына. А вет нуно калыкын ончыкылыкшо улыт. Теве йот эл гыч шуко еҥ-влак мемнан шочмо йылмым, тӱвырам тунемаш, шымлаш толыт. Нунын ойлымышт почеш марий йылме, оҥайын, моторын да сылнын йоҥгалтеш.
Ончыч ача-ава, коча-кована шуко газетым, книгам лудыныт. Кызытат марла шуко изданий лектеден шогат, но тиражыштым ужмек, марий калык верч ала-кузе намысын чучеш. А вет газет да книга-влак дене йылмын кӱлешлыкшым, пеҥгыдылыкшым шижына.
Илышышке у технологий шыҥдаралтеш. Мутлан, интернетыште шуко марий шӱлышан сайт ден ден блог-влакым вашлияш лиеш. Тидыже куаным да кугешнымашым конда, но ятыр вере руш мутым кучылтыт, предложенийым йоҥылыш чоҥат. Тиде тенийсе жапын писе ошкылжо тыгай экшыкым ышта.
Санденак кажне марий еҥ марий йӱлам, тӱвырам, историйым марий тӱня ончалтышым, вес семынже философийым палышаш. Эшежым калыкна кугу талантан. Муро поянлыкшымак налаш. Могай тудо сылне, келге шонымашан, оян. Сем тӱняжат сымыстарыше. Фольклорнажат тӱрлӧ жанр дене ойыртемалтеш. Сылнымутнат поян. Кӱчык шӱдӧ ий утларак жапыште тудо тынар кушкын, мутмастар-влак поэзийыштат, прозыштат, драматургийыштат шке шонымашыштым каласат, оҥай образ-влакым сӱретлат, калык илыш нерген каласкалат. Пытартыш лу ий жапыште марий йылмын кӱкшытшӧ чотрак палдырна: интернетыште марий электрон мутерым ыштеныт, кажне ийын марий кумалтыш эртаралтеш, шочмо йылме дене кино шочеш. Кажне марий еҥ шочмо йылмым тунемшаш да мутланышаш, марий улмыж дене эре кугешнышаш. Вет ава шӧреш вийым налше йылмына йымыжа да ныжыл, шыма да мотор, тунамак куатле да кӱдыратле, шочмо кундемнам, йӧраташ да пашаче калыкна дене кугешнаш мемнам туныкта. Чыла тиде мыйын чоныштем кугешнымашым да пиалым конда. Вет чынжымак шочмо йылме – калыкын чон поянлыкше. Шке шонкалымашем В. Колумбын «Шочмо йылме» почеламутшо дене мучашлем:
«Йылме пеледышым пого –
Тудо вет ӱмырыштет
Шерге дечат шерге пого,
Эн кугу вий кидыштет».
Николай Любимов, марий блоггер,
«Кидшер»интернет-журналын тӱҥ редакторжо