Мер Каҥаш: 2014 ий шошымсо Марий форумышто выступлений

27-28 мартыште Йошкар-Олаште «Марий форум: шошо сессий» регион-влак кокласе конференций эртен. Тушто шке докладшым Марий Оньыжа Анатолий Иванов ыштен. — Поро кече, пагалыме йолташ-влак! Тачысе кечылан калыкнан шке ыҥжым, акрет йӱлажым, йылмыжым, тӱвыражым арален кодымаште да вияҥдымаште Мер Каҥаш ик эн кугу верым налын шога. Кодшо пел ий жапыште марий тӱня мучко ятыр паша ышталтын. Кажныже марий йылмым, тӱвырам да кугезе йӱлам арален кодымашке да вияҥдымашке виктаралтын. Мый ÿшанем, тендан кокла гыч кажныже шарна: марий йылмына ынже йом манын, ме эн ончычак самырык тукымым шке йылмыжым йӧратымаш, шочмо калыкшым, тудын тӱвыражым пагалымаш шӱлышеш шуарышаш улына. Пырля гына ме школлаште шочмо марий йылмым туныктымашын кÿлешлыкшым умылен да тидын шотышто пашам кÿлеш семын ворандарен колтен кертына. Кугезе йӱланамат эреак шарнен илыман. Тудын дене кажне кечын пайдаланена гын веле марий койыш-шоктышна, кугезе шӱлышна аралалт кодеш да самырык тукымланат кусна — тыге калыкнан ӱмыржым ятыр курымлан шуя! Мероприятий-влак кокла гыч эн кÿлешан да пайдам кондышо семын калык деке районлашке лектын коштмым да йыргешке ÿстел-влакым эртарымым шотлыман. Пел ий жапыште шуко вере тыгай вашлиймашым эртарыме. Чыла вережат моткоч кумда да келге мутланымаш лийын. Молан манаш гын, тушко кажне гана марий йылмым туныктышо-влакым веле огыл, тыгак ача-ава-влакым, школ директор-шамычым да образований пöлкала гыч марий йылме дене методист-влакым ÿжмö. Ик эн кугу тыгай мероприятий тений 26 февральыште Марий Турек район Сардаял школышто йыргешке ÿстел йыр эртыш. Моткоч кугу да пайдале мутланымаш лийын. Йыргешке ÿстел йыр мутланымаш деч ончыч марий йылме урокын эртымыжым ончымо да кÿлешан иктешлымашым ыштыме. Шочмо йылмынам арален кодымо шотышто паша умбакыже шуйна. Марий йылмым школлаште туныктымо йодышым эскерыме шотышто пашам ворандарен колташ шонымаш дене Мер Каҥашыште лÿмынак ойпидышым ыштыме. Тудын дене келышышын, тений февральыште районласе школлашке лектын кошташ тÿҥалме. Тÿҥалтышлан Шернур район Лажъял школышто, вара У Торъял район Кузнеч школышто, Марий Турек район Сардаял школышто, Оршанка район Шулко школышто, Параньга район Пумарий школышто лийме. Вигак каласаш кÿлеш, нине школлаште чыла вереак, манаш лиеш, марла туныктымо пашалан кугу вер ойыралтеш. Чыла вере могай-гынат ситыдымашым мумо да чырым кораҥдаш темлымашым ыштыме. Чыла гаяк школышто чумыр паша ончылгоч ямдылыме программа дене келшышын кая. Марий йоча-влаклан шочмо йылмым ынде кугыжаныш йылме семын веле туныктат манын шуко ойлат гынат, тидын шотышто чылажак уда огыл. Миен коштмо марий ялласе шуко школышто икшыве-влак марла яндарын мутланат. Урок-влакат сай кÿкшытыштö улыт. Марий йылме ден литературым шочмо йылме семын келгын туныктат. Чыла вере, кеч коридорыш ончал, кеч класслашке — марий шÿлыш озалана. Ме палена, республикыштына улыт тугай школ-влакат, кушто туныктышо-влак марий йылмын кӱлешлыкшым огыт умыло, а марий ача-ава-влак икшывыштлан шочмо йылмыштым туныкташ тореш улыт. Южо школышто марий йылмым кугыжаныш йылме дене веле туныктымым учебный планыште марий йылмын шагатшым шагалемдыме дене умылтарат. Школлашке лектын коштмым иктешлышыла, марий йылмым аралыме да вияҥдыме йодышышто чолгарак лияш темлыме, районысо образований пӧлка-влаклан марий йоча-влакым марла шочмо йылме семын туныкташ йӧным муаш кӱштымӧ. Школлашке лектын коштмо шотышто пашам Мер Каҥаш идалык мучко эртараш тÿҥалеш. Марла начарын туныктышо школ-влакын директорышт дене посна мутланымаш лиеш. Республикысе Образований да наука министрымат саде мутланымашке ÿжаш шонымаш уло. «Саскавий» марий ӱдырамаш ушемын пашажымат палемдаш кӱлеш. Ӱдырамашын (кован, аван, акан) рольжым нӧлташ полшымо шотышто пел ий жапыште ятыр мероприятий эртаралтын. Теве 6 февральыште Тÿвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствын заседаний залыштыже тиде мер организацийын черетан отчетно-выборный погынымашыже эртыш. Тушто 2013 ийыште шуктымо пашаштым иктешлышт да тенийлан паша планым палемдышт. Тушто моло паша коклаште икмыняр проектым возаш да илышыш пурташ палемдыме. Нунын коклаште «Ший Пампалче» проектын презентацийжым ик эн оҥай да кÿлешан семын палемдаш лиеш. Тиде погынымаште «Саскавийын» вуйлатышыжлан марий амалкалыше Ираида Александровна Степановам сайлыме. Тудым айста рÿж совым кырен саламлена. «Саскавийыш» ушнышо марий ÿдырамаш-влак кумдан палыме да пагалыме марий ӱдырамаш-влаклан пöлеклалтше касым эртараш тÿҥалыныт. Кодшо ийын декабрь тÿҥалтыште Марий самырык театрыште Марий телевиденийын ончычсо дикторжо Роза Викторовна Рябцеван илыш корныж дене палдарыше пайрем кас эртыш. Лишыл жапыште тыгаяк касыш лÿмлö марий мурызо Коноваловам ÿжаш палемдыме. А «Марий сандалык» журналыштына «Саскавийын» лаштыкше-влак гоч ме ятыр чулым марий ӱдырамаш вуйлатышын илыш корнышт дене ончыкыжымат палдараш тÿҥалына. Тиде сомылым Мер Каҥаш исполкомын енже, Марий калык конгресс вуйлатышын алмаштышыже Эльвира Викторовна Куклина шуктен толеш. Мут толмашеш, «Марий калык конгресс» мер ушемын пашаштыже (вуйлатыше Э.В. Александров) шарнымаш оҥам почмаш поро йӱлашке савырнен. Тидыже кажне марий еҥым куандара. Ты пашаште, руш манмыла, последовательность шижалтеш. Ий гыч ийыш шарнымаш оҥа-влак ешаралтыт. Адакшым олаште веле огыл, яллаштат. А теве шукерте огыл, 19 мартыште, Параньга район администрацийыште Марий калык конгрессын выездной заседанийже эртыш. Тушто марий тÿвырам 2020 ий марте вияҥдыме шотышто концепцийым ямдылыме йодышым каҥашыме, тыгак тений 29 июнь гыч 6 июль марте Олор школ пелен Марий самырык тукымын кудымшо всероссийский слётшым эртарыме шотышто йодышым ончен лекме. Тылеч посна Параньга кундемыште мер пашан каен шогымыж дене палыме лийме. 21 февральыште Параньга район Матародо школышто марий лÿмлö поэт Михаил Якимовлан 85 ий темме лÿмеш шарнымаш касым эртарыме. Тыгак тушто поэт нерген книган презентацийже лийын. Тудым верысе школын туныктышыжо, Мер Каҥашын чолгаеҥже Эльвира Виссарионовна Захарова ямдылен да савыктен луктын. Шарнымаш касыш Йошкар-Ола гыч Мер Каҥашын ятыр еҥже миенна ыле. Тале, чолга да лÿмлö марий-влакым калыкна шарнышаш. Землячестве-влакат марий шӱлышым аралымаште ятыр тыршат. Теве тений 25 февральыште Йошкар-Оласе Мер-политик рÿдерыште землячество-влакын вуйлатышышт «йыргешке ÿстел» йыр погынен, ончыкылык паша нерген мутланышт. Тушто тÿҥ паша семын марий йылмым, тÿвырам да кугезе йÿлам арален кодымо да вияҥдыме пашам шотлымо. Икмыняр район землячествын паша лектышыштым ончен лекме. Поснак поро мут дене курыкмарий-влакын землячествышт нерген каласыман. Йошкар-Олаште илыше врач, юрист, спортсмен ден тӱвыра пашаеҥ-влак шочмо верыштым шарнат веле огыл, тушто илыше калык деке лектын кутырат, тазалыкыштым эскерат, кӱлеш годым эмлаш полшат, марий куштымаш да муро дене чоным лыпландарат. Тиде пашам А.И. Хват, М.З. Васютин, Н.Н. Гаврилов да А.Н. Замков чолган шуктен шогат. У Торъял землячестват кызыт пашажым палынак саемден. Тудын вуйлатышыже В.А. Наумовлан шушаш 2014 ийыште у кӱкшытыш шуаш тыланем. А моло районла гыч лекше да Йошкар-Олаште илыше марий-влаклан чолгарак лияш темлем. Ушныза мер пашаш, шке шочмо верда дене кылым пеҥгыдемдыза да кертмыда семын полшен шогыза. 21 февральыште Шочмо йылмын тÿнямбал кечыже лÿмеш Марий кугыжаныш университетын сымыктыш факультетшын корпусыштыжо марий интеллигенцийын представительышт, ученый-влак, тыгак марий самырык ÿдыр-рвезе-влак, тÿҥ шотышто студент-шамыч марий йылмым, тÿвырам да кугезе йÿлам арален кодымо йодыш шотышто йыргешке ÿстел йыр погыненыт ыле. Кажне еҥ, манаш лиеш, шке шонымашыжым луктын ойлыш. Кугурак-влак могырым веле огыл, студент-влак могырымат ятыр пайдале каҥаш лие. Каласаш кÿлеш, «Йыргешке ÿстелым» Мер Каҥаш исполкомын еҥже В.П.Григорьевын вуйлатыме Марий тÿвыра рÿдер, Марий кугыжаныш университет пеленсе РФ Финн-угор студент-влакын ассоциацийышт, Мер Каҥашын самырык пöлкаже пырля ямдыленыт ыле. Пеш кугу да кÿлешан мутланымаш лие. Тыгай «йыргешке ÿстелым» кажне тылзын эртараш кутырен келшыме. Сандене шукерте огыл, 19 мартыште, Марий кугыжаныш университетын сымыктыш факультетыштыжак саде клубын черетан погынымашыже «йыргешке ÿстел» йыр эртыш. Тушко марий-влак деч посна тыгак моло финн-угор калык гыч лекше студент-влакат ушненыт ыле. Рашрак каласаш гын, тушто коми, мордва, удмурт, карел да хант-манси студент-влакат чолган участвоватленыт. Тÿҥ йодыш семын самырык тукымын кузе пайдалын канымыжым ÿчашымашке лукмо ыле. Ятыр мутланыме деч вара тыгай иктешлымашке толмо: финн-угор калыкын самырык тукымжылан лидер-влак огыт сите. Вес ситыдымаш: тачысе кечылан самырык тукмылан келшыше проект-влак огыт ямдылалт. Молан манаш гын, тÿвыра да туныктыш тöнежлаште тÿҥ шотышто кугурак ийготан-влак пашам ыштат, а нуно самырык-влак деч утыр торлат. Вес тыгай ÿчашклуб йыргешке ÿстел йыр апрельыште эрта. Тудым тыгак Марий тÿвыра рÿдер ден Финн-угор студент-влакын ассоциацийышт ямдылат. Самырык-влакын пашашт нерген ойлаш гын, весымат палемден кодыде ок лий. Кодшо ий 2-6 декабрьыште Мер Каҥаш исполкомын енже, Марий калык конгресс вуйлатышын алмаштышыже Эльвира Викторовна Куклина «Самырык этножурналистын школжо» лÿман проектым илышыш шыҥдарыш. Тиде школым адакат Марий кугыжаныш университетын сымыктыш факультетшын корпусыштыжо эртарыме. Тушто кызытсе саманыште этножурналистикын кÿлешлыкше нерген, тыгак толерантность шотышто ятыр мутланыме. Школыш тунемаш толшо ÿдыр-рвезе-влакым этно шöрынан журналист лияш туныктымо. Тушто икмыняр занятийым эсогыл Москва гыч, «Российысе Радион» пашаеҥже, тыгак «Аргументы недели» газетын «Национальный акцент» приложенийжын тÿҥ редакторжо Маргарита Лянге вÿден. Россий кÿкшытан тыгай кугу да лÿмлö журналистын занятийже марий самырык журналист-влакым куштымаште сай пайдам пуэн. Весымат палемдыме шуэш: рушла-марла лекше «Арслан» лÿман этнокультурный интернет-журналын лекташ тÿҥалмыжлан таче 27 мартыште лач ик ий темеш. Тудымат Мер Каҥаш исполкомын еҥже, Марий калык конгресс вуйлатышын алмаштышыже, блоггер Эльвира Викторовна Куклина вÿда. Саде Интернет-журналым эсогыл марий тÿнян вÿршерже семын аклаш лиеш. Тушто марий тÿняште мо ышталтме шотышто чыла уверым муаш лиеш. Чыла тидым шотыш налын, таче Эльвира Викторовналан кугу таум каласыме шуэш. Мер Каҥашын эртарыме мероприятийыштым шергалаш гын,10 декабрьыште Йошкар-Олаште Марий тиште кече палемдалте. Тушко пӱтынь марий мерсото калык погынен ыле. Марий тиштын вияҥ толмо корныж нерген шанчыеҥ-влак радамын каласкалышт. Тыгак погынышо-влак ончылно А.Искандаров лӱмеш Марий кугыжаныш капелла, марий эстрадын мурызыжо-влак шке мастарлыкыштым ончыктышт. Мер Каҥашын темлымыж почеш, Марий тиште кече вашеш, 9 декабрьыште, марла чын возен моштымым тергаш шонымаш дене Марий кугыжаныш университетыште марий интеллигенцийын представительышт, тыгак студент ден тунемше-влак диктантым возеныт ыле. Тушко 500 наре еҥ ушнен. Марий интеллигент-влак коклаште икымше верыш Марий радион пашаеҥже, поэт Геннадий Сабанцев-Ояр лектын. Тудлан Марий тиште кечын икымше степенян дипломым кучыктымо. Декабрь кыдалне Марий Мер Каҥаш эше ик кугу пашам эртарен колтыш. 13 декабрьыште Морко районысо Шеҥше селаште Марий облисполкомын икымше председательже Иван Петрович Петровын шочмыжлан 120 ий теммым палемдыме. Лӱмлӧ марий кугыжаныш пашаеҥын шочмо Шеҥше селаштыже «Пашат ару, чонет яндар, туткар деч лӱддымӧ Онар!» манын лÿмдымö тематике кечым эртарыме. Тиде кечынак Иван Петровлан тӱвыра пӧрт ончылно бюстым шогалтыме. Мер Каҥашын ӱжмыж почеш ятыр марий активист да амалкалче оксам ойырен. Кугу надырым М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театрын коллективше (вуйлатышыже Ю.П. Русанов) да эстраде мурызо-влак ыштеныт. Бюстлан оксам ситараш шонымаш дене нуно Моркышто да Йошкар-Олаште поро кумыл концертым ончыктеныт. Постаментым ыштымаште Марий Элын Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерстве ден Морко район администрацийын надырышт кугу. Мер Каҥаш исполкомышто ойым пидме: калыкнан историйжым ыштыше эше ятыр еҥын лÿмжым тыгак шарнаш кодшын палемдыман. Икманаш, паша ятыр ышталтын. Шукыж годым Марий Элын Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерстве дене пырля ыштыме. Москваште але моло вере илыше южо «утыждене мудреч» еҥ ойла, пуйто кызытсе Мер Каҥаш республикысе да районласе кучем дене чак кылдалтмыжлан кöра шочмо калыклан пайдам конден ок керт. Но калыкын илышыжым саемдымаште, шочмо йылмым, тÿвырам да кугезе йÿлам арален кодымаште лач кучемын йöнжымак моштен кучылтман. Тунам веле кеч-могай неле пашамат ворандараш лиеш! А мемнан пашанам ончен, öрдыж гыч мыскылен, игылтын, ситыдымашым кычалын шогымо дене эше нигöнат пашаже воранен огыл. Ончыкыжымат ме, марий-влак, ваш келшен да пагален илаш тÿҥалына гын веле марий калыкна тиде ош тÿняште эше ятыр курымым илаш тÿҥалеш! Тау пашаланда, пагалыме чолга марий-влак!

Материалым «Мер каҥашын» сайтше гыч налме

Кидшер
Шонымашым ешараш