Йылме, тӱвыра да йӱла — Кӧн чонжо нунын верч йӱла?

Шукерте огыл, Йошкар-Оласе Мер-политик рӱдерыште Мер Каҥашын кумдаҥдыме VII пленум-погынымашыже эртыш. Тудо «Марий йылмым, тӱвырам да йӱлам аралыме пашаште тӱшка увер йӧн-влакын (кӱчыкынжӧ ТУЙ манын палемдышт, рушлаже СМИ манына. – Авт.) надырышт» темым тарватен да марий йылме дене савыкталтше икымше марий газетлан 100 ий теммылан пӧлеклалтын. 
Российысе моло финн-угор калык дене таҥастараш гын, Марий Элыште шочмо йылме дене эн шуко — 23 — газет ден журнал савыкталтыт. Тышеч латиктыже – республик кӱкшытан. А теве Удмуртийыште тӱп йылме дене 15 савыктыш уло, Коми Республикыште – 9, а моло вереже – эше шагалрак. Марий йылме дене кутырышо радио кундемыштына кокыт, телевиденийнат – кокыт. Иктышт поян историян, шуко неле пагыт гоч илен лекше да ятыр суапле пашам ыштен шуктышо улыт гын, весышт – нӧргӧ да самырык. Тылеч посна илышнам Интернет авалтен, сандене марий тӱняштат электрон тӱшка увер йӧн-влакын чотышт палынак кушкеш, икмыняр лӱмлӧ еҥын посна блогшо, тӱрлӧ предприятийын, организацийын да мер ушемын сайтышт ешаралтеш. Мутат уке, чыла тидыже марий йылмым, тӱвырам да калык йӱлам аралаш, вияҥдаш полша.
Но… Форумышто икымше витньыкым (докладым) лудшо, Мер Каҥашын икымше оналмашыже В.А.Мочаев ТУЙ-влакын сай-удаштым ятыр палемдыш. Иктешлымаш семын пунчалыште серен шындыме: «Туге гынат марий савыктыш-влак марий йылмым вияҥдымаште шке пашаштым тӱрыс огыт шукто. В.Васильев лӱмеш МарНИИЯЛИ-н 2012 ийысе социологий шымлымашыж почеш, марий калыкыште марий йылмым шочмо йылмылан 79,2 процент веле шотла». Йодыш лектеш: але вара тидыже марий савыктыш-влакын гына сомылышт? Марий йылмым тӱзатымаште, тудын ончыкылыкшо шотышто кажне марий еҥ тургыжланышаш: журналистат, туныктышат, шымлызат, эсогыл чоҥышо але тыглай пашазат… Марий газетын, телевиденийын да радион тӱҥ пашашт марий йылмым вияҥдымаш огыл, лач ужашыже гына. Тиде кугу йодышым шке ӱмбакше Мер Каҥаш налшаш да моло дене пырля тидым шуктышаш. Таче шукынжо, марий йылме верч тургыжланен, калык ончылно моторын гына ойлен моштена. Кажныже марий йылмым вияҥдаш, марий калыкнан ончыкылыкшо лийже манын, кеч икмыняр суапле пашам шуктышаш, шкеж почеш кышам кодышаш. Мутлан, марий газет ден журнал-влак нерген Марий форумышто ойлымеке, шкеныштым марий интеллигенцийлан шотлышо еҥ-влак, мӧҥгышкышт миен, нине савыктышлан подпискым ыштат мо (тылеч ончыч налын огыл гын)? Тиде пленумын пунчалжым шуктат мо? Ушештаренак кодем: Мер Каҥаш еҥ-влаклан да марий активлан верлаште ик эн тӱҥ задачым шынден, курык марла да олык марла лекше кагаз тӱшкаувер йӧн-влакым (СМИ) шаркалаш полшаш!
Вес шонымаш дене келшаш лиеш: республикысе тӱшка увер йӧн-влак аналитике да политике сынан передачым шагал ыштат да тыгай публикацийым шагал возат. Тидлан форумысо шомак денак каласем: «…Вес Павел Глезденёв, Гельсий Зайниев… але шочын огытыл, нунат, ӱшанена, лийыт».
Пунчалыште умбакыже лудына: «Интернет-журнал, электрон сайт-влаклан вияҥаш лӱмын ойырымо бюджет финансирований укелык, марий йылмым палыше журналист-влакым ямдылыме кӱкшыт начаррак улмаш чаракым ыштат». Каласымашын икымше
шонымашыже оҥай да тачысе илышлан келшыше. А пунчалыште варажым лач «Арслан» этнокультур интернет-журнал нерген ойлалтеш. Тышке ешарашат лиеш ыле, мутлан, Писатель ушемын Марий Элысе пӧлкажын сайтшым, «Кидшер» интернет-журналым… Кокымшо йодыш Марий кугыжаныш университетлан виктаралтын докан. Тыште тыге каласем: вузым тунем лекше ик специалистат вигак опытан огеш лий, уста журналист-влакым кушташ тыгаяк еҥ тудым виктарышаш, шке моштымашыжым ончыктышаш. Кӧ тиде «нурым куралеш», тудо гына чыла тӧрсыржым пала.
Тӱшка увер йӧн-влакын учредительыштлан тыгай темлымаш-влак ыльыч: савыктыме материалын качествыжым саемдаш, тиражым шукемдаш манын, социально-экономический статьям шукырак возаш, кӱкшӧ профессионал кадр-влакым кычалаш, илыш дене тӧр ошкылаш манын, улшо кадр-влакым эреак туныктен шогаш. Тыгак лийшашым кажне тӱҥ редактор умыла, шонем.

Марий СМИ-влакын лӱмгечышт:
1 февраль — республикысе «Ямде лий» йоча газетлан 82 ий.
4 февральыште — икымше марий газет лекташ тӱҥалмылан 100 ий. Тудо «Война увэр» лӱман лийын, таче «Марий Эл» маналтеш.
24 апрельыште — Пошкырт кундемыште марла савыкталтше «Чолман» газетлан 24 ий темын.
29 апрельыште — ВГТРК-н «Марий телевидений» филиалжылан 55 ий.
20 июньышто — ВГТРК-н «Марий радио» филиалжылан 82 ий темеш.
1 июльышто — Марий Эл Радиолан 10 ий.
5 июльышто — «Кугарня» газетлан 24 ий.

Пунчалын ик пунктшо семын В.Мочаев сай корным пурташ темлыш: Марий Эл Правительстве деч республикысе СМИ-лаште тыршыше журналист-влакым социально аралыше (тыгак процентдыме ипотеке кредитым ойырымо шотыштат) целевой программым ышташ йодаш. Марий Эл Республикысе Правительстве вуйлатышын алмаштышыже, тӱвыра, печать да национальность паша шотышто министр М.З.Васютин тиддене ок келше мо? Тудо мане: «Журналист-влаклан ипотекым пуымо шотышто. Тыгайым тушто илышыш пуртыман, кушто йылмым аралаш логалеш. Мутлан, ик финн-угор калыкын — ливын — кок еҥже гына литератур йылмым пала. Нуно газетым луктышт манын, конешне, ипотекым веле огыл, пачерымак пуыман да долларым тӱлыман. Ты кок еҥ ок лий гын, газетышт йӧршеш ок лек». Ынде учредитель-влакын темлымашышт деке пӧртылын каласымем шуэш. А саде темлымаш-влакым шукташ газетыште, журналыште, телевиденийыште пашам ыштыше еҥжын усталыкше вияҥже, мастарлыкше кушкын толжо манын, илыме условийжат сай лийшаш огыл мо? Куанена: пытартыш жапыште марий артист-влаклан шуко йӧн ышталтеш. Нуно мемнан тӱвыранам нӧлтат. А ме, марий журналист-влак, тӱвыражымат, йӱлажымат, йылмыжымат, экономикыжымат, икманаш, чылажымат кертмына семын виктараш полшена огыл мо? «Марий Эл» газетын журналистше С. Пехметова пашадарнам тений шагалемденыт мане. Чын, тидымат тарваташ кӱлеш. А иктешлымаш семын палемдынем ыле: Марий форумышто мемнан ончылно шындыме йодыш-влакым тарватышна гына, а вашмутым пуаш ала жап ыш сите, ала… Ончыкыжым нине йодыш-влакым каҥашымаш шуйна гын, пленум-погынымашым икымше ошкыллан шотлаш лиеш.

Автор: Эльвира Терентьева.
Михаил Скобелевын фотожо.

Кидшер
Шонымашым ешараш

  1. Татьяна Васильева

    А Кидшержым минкульт не поддерживает мо?

    Ответить
    1. viktaryshe автор

      Поро кас! Уке. «Кидшер» интернет-журнал казна гыч ик ырымат налын огыл. Сайтнан тӱҥ шонымашыже – оксам налаш огыл, а чын уверым вашке пуаш. Тау!

      Ответить