Онаеҥын чонжо марий калык верч йӱла!

«Шийгорнан» кок кечыжым Татарстан Республик Агрыз районысо Кӧлегеш яллан пӧлеклышна. Мемнам Татарстан Республикысе Марий национально-культурный автономийым вуйлатыше Олег Третьяков вашлие. Олег Александрович тыгак Кӧлегеш кыдалаш школым вуйлата, лач тушто кугу мероприятий лийшашым пален, меат вашкенна.
Тӧр асфальт корно дене эше ик марий ялыш толын шуна. Кастене клубышто концертым ончыктышна, поро еҥ-влак дене кумыл нӧлталтын мутланышна. Кӧлегешыште самырык-шамыч ятырак улыт ыле, адакшым школым вуйлатыше чолга кажне тунемшылан пӧлекым ыштен – марий концертыш ӱжын.
14 майыште эрдене командына, кок тӱшкалан шелалтын, мер пашаш ушнен. Марий Эл гыч толшо уна семын да журналист пашана дене ме, Денис Очиев, Виктория Тихонова да мый, Кӧлегеш деч 80 меҥге утла лиеш, Агрызыш кудална. Тушто районысо образований пӧлка коллегийым чумырен да Татарстан кундемыште кугыжаныш йылмым тунемме шотышто мероприятийым эртарен. Татар, одо да марий йылмым тунемме школла гыч туныктышо-влак йоча-шамычым конденыт. Нуно шке йӱлашт, кидпашашт дене палдареныт, марий йылме дене почмо урокым эртареныт. Ме, Марий Эл гыч мийыше-влак, тидым кугешнен онченна да Татарстан Республикысе Кӧлегеш школ дене вашкыл улмым пеҥгыдемденна.
Шийгорно (3)«Шуматкече» ансамбльын участникше-влак ты кечынак школышто лийыныт. Тушко Татарстан Республикысе образований да науко министр Э.Фаттахов толын. О.Третьяков ден коктын марий школым арален кодымо да у школын чоҥымо негызшым пышташ ойпидышым ыштеныт. Ты вашлиймаште «Шийгорнынат» кышаже кодын: марий улмына дене кугешнен, ик еш семын келшен илымынам ончыктенна.
Кӧлегеш школ Татарстан Республикысе 100 эн сай школ радамыш пура, тыште спорт илыш эре ончылно кая. Школ коллективын ик ой дене пашам ыштымыже да директорын моштен вуйлатымыже лектышым пуат.
Олег Александрович тыге палемдыш: «Кумалме отыш онаеҥ-влак погыненыт, тушан школым чоҥаш кутырен келшеныт улмаш. Оралте тоштемын, у полатым чоҥаш да марий ялысе школым арален кодаш манын, мый мутым пуэнам. Шкеак онаеҥ семын Агавайрем годым кумалаш лектынам, тӱнямбал Кугу Юмо да кава деч тыге йодынам: «Мыланна у школым чоҥаш полшен шогыза, а ме верышке угыч онапум шынден кодена».
Олег Третьяковын марий калык ончылно Юмылан кумалме пашаже 1997 ийыште тӱҥалын. «Олег шольо, кумалтыш-влакым эртараш тыланет ӱшанена, тӱҥалаш жап”, манын Татарстан велне карт Васлий кугызай
«Коммунист, парторг лийынам, председательлан шогенам, Юмылан вет пелештен мошташ кӱлеш», — ӧрмалген Олег Александрович. А шкеже кӧргӧ чонжо дене ты ойым шотыш налын да вийжым шижын, ушыш Юмылан пелештыме мут-влак шкеак толыныт. Тунам пушеҥге лышташ-влак лыве-лыве тарваненыт, да кайык муралтен колтен. Тугеже пӱртӱс ты пӧръеҥлан кӧнымыжым пуэн. Теве ынде 1998 ий годсек Олег Третьяков кажне ийын кумалтыш-влакым эртара. Тыгодымак мер илыш дене ила, ончыкылык тукымын пӱрымашыж верч азаплана. Татарстан кундемысе марий калык келшен илыже да моло национальностян еҥ-влак коклаште марий улмо дене кугешнен моштыжо манын, ятыр вийжым пыштен. Тидын верч пеҥгыдын шоген. Таче Татарстаныште илыше марий калык чон кумылжым куандараш Семыкыш погына, кугу пайремым эртара.
Шийгорно (2)Онаеҥ илышыже
«Кумалтышыш лекме годым вольыкын, кайыквусын капыштым рӱзалтымыштым ончена, рӱзалтен колтымекышт веле чоныштым налына. Марий Элысе Советский районышто эртаралтше кумалтышышке ме оргамак дене миенна ыле», — манеш Олег Александрович. Тиддеч вара мер тӱняште шуко у вашталтыш лийын: марий еҥ Лариса Николаевна Яковлева Кугыжаныш Думыш логалын. Тиде уло марий тӱнялан ӱшаным пуэн. Кызыт ынде тушто коктын улыт – Лариса Яковлева ден Рима Баталова.
Кумалме паша илышым саемдашат полша. Оргамак, ӱшкыж, кайыквусо дене Юмым йодын пелештыме порырак лияш, илышым аклаш туныкта.
«Кӧлегешыште ончылий кум, ӱмаште 9, а тений 17 икшыве шочын. Самырык-влак пашадарым ыштен, суртым чоҥат. Тӱрлӧ программыш ушнат. Теве ялыште илыше еҥ пӧртым чоҥаш шона гын, Татарстанысе ялозанлык министерстве полша. Негызым пыштет гын, пӧртым чоҥаш оксам ойыра. Чоҥышо еҥын 30 процент шийвундыжо кая гын, кугыжаныш 70 процент оксам пуа. Ялыште чылан марла мутланат, икте-весе дек полшаш коштыт», — палемдыш Олег Александрович.
Олег Третьяков Ижевскысе ялозанлык институтышто инженер-механиклан тунем лектын. 1988 ий гыч «Кӧлегеш» совхозым вуйлатен. 1994 ийыште школышко пашаш ӱжыныт, директорын воспитатлыме паша шотышто алмаштышыже лийын. Тыгодымак Йошкар-Оласе Марий пединститутыш тунемаш пурен, кокымшо кӱшыл шинчымашым налын, аспирантурым пытарен. Ик жап Йӱдвелыште тушто тӱрлӧ калык коклаште пашам ыштен. Мер илышыш ушнен. Тора верыште илымыж годым, чонжо ялыш шупшын. 2008 ийыште Алабугышто шанче кандидат семын университетыште пашам ыштен. Тыгодымак оптимизаций жап тӱҥалын, национальный да изи комплектан школ-влакым пытарен толмо нерген мут лектын. Тунам Олег Александрович школым арален кодымо шотышто йодышым тарватен. Шуко шоныде, шочмо Кӧлегеш школышко пӧртылын да 2013 ий 1 октябрь гыч тудым вуйлаташ тӱҥалеш. Теве таче тудын тыршымыже арам лийын огыл. Вес ийлан тыште у верыште у школ нӧлталт шогалшаш. А тошто школ олмышто ото одарланышаш.
Третьяковын пелашыже, Екатерина Николаевна, моткоч тыматле, шыма ӱдырамаш. Кӧлегеш школышто марий йылме ден литературым туныктен, завуч лийын, ынде 9-11 класслаш коштшо-влаклан руш йылмым туныкта. Вате-марий «Шийгорно» командынам шке суртышкышт пуртеныт, малтен колтеныт, тутло кочкыш дене сийленыт. Третьяковмытын кум шочшышт тыгак мер пашам шуктен шогат. Саша ден Владилен эргышт Йӱдвелне илат. Владилен Хант-Мансий автономий округысо Нягань олаште ила, тусо «Марий ушемым» вуйлата, шуко мероприятийым эртара, ачаж семынак марий калыкын пӱрымашыж верч чонжо йӱла. Анастасия Алабугышто ила.
Мыланна Кӧлегеш ял моткоч келшыш. Ик эн пагалыме вер – Курмызак олык – тӱрлӧ тӱсан пеледыш дене волгалтеш, марий калыкым пога да марий муро, сем дене йоҥгалтеш.

Автор: Татьяна Пчёлкина.
И. Речкинын фотожо-влак.

Кидшер
Шонымашым ешараш