Кугу Тавра – курык кокласе ял

Красноуфимскысе краеведений тоштерыште «Материалы для статистики Красноуфимского уезда Пермской губернии» книгаште 85-ше страницыште тыге возымо: «312. Большая Тавра… под пунктом 10. Поселились в 7016 году». Тугеже у летоисчислений дене 1508 ийыште лиеш. «Списки населенных пунктов Красноуфимского уезда за 1884 год» книгаште Кугу Тавра нерген тыге возеныт: «225 сурт, 753 пӧръеҥ, 568 ӱдырамаш, грамотым палыше 25 пӧръеҥ, тунемаш коштшо 14 рвезе, имньыдыме 5 еҥ, нимогай вольыкым кучыдымо 21 еҥ, ушкалым ашныдыме 26 сурт уло». Тидым шымлызе Г.А.Сепеевын «Восточные марийцы» книгаштыжат пеҥгыдемдыме. 
Кугу Тавра гыч Красноуфимск ола марте 60 меҥге, Свердловск ола марте — 260 меҥге.
Вершӧр чодыран да степян Красноуфимско-Месягутовский зоныш пура. Тыште иман да лышташан пушеҥге-влак кушкыт. Чодыраште ир янлык шуко, поснак — рывыж. Мланде суралге, ломыж гайрак койшо, тыгак шем мландат вашлиялтеш.
Тавра курыкКушеч Тавра лӱм лектын?
Икмыняр легенде уло. «Лавыра» марий мут гыч лектын, ойлат. Пеш ожно Тавра воктеч ик поян еҥ кудал эртен. Тарантасше тазылан купышко пижын. «Тиде мо?» — лавыра ӱмбак ончыктен йодын. Ик марий пӧръеҥ — «лавыра» манын вашештен. Икымше букважым сайын колын огылат, поян еҥ «Тавра манат? Тугеже тек ялда Тавра лиеш» — ышталын. Тудын эртен кудалмыж деч вара тысе еҥ-влак палыдыме «тавра» мутым пачаш-пачаш ойленыт, да ты лӱм яллан ӱмырешлан пижын шинчын.
Эше тыге кутырат: «Марий-влак имньыштлан тамгам але палым (рушла тавро маналтеш) шындат улмаш. Кажныже кӱртньым когартен, имньын тупышкыжо тукым тамгам вераҥден. Тыге кӱтӱштӧ шке вольыкшым муын. Лач Уралыште илыше марий-влак тыге ыштеныт да нунын илемыштым вес ялысе еҥ-влак Тавра манаш тӱҥалыныт».
Эше ойлат: Уфа эҥер гоч вончышо да тышке шогалше марий-влак тӱшкан, табор дене лийыныт, садлан ялым Тавра манын лӱмденыт. Ялышке толшо икымше еҥын лӱмжӧ Тавра лийын, маныт, тыге ялын лӱмжӧ шочын. Эше курыкан да кӱкшакан кундемыште верланыше илемым башкир-влак «Тау ара аул» — «Курык кокласе ял» — маныныт, тыге Тавра лӱм шочын. Чынжым нигӧ каласен ок керт.
14 уреман ял
Кугу Тавран кумдыкшо 9 304 гектарыш шуэш, 14 урем уло, 2202 еҥ ила. «Тавра» ООО-што 319 еҥ тырша, школышто — 53, кевытлаште — 39, йочасадыште -30, клубышто -5 еҥ. Тыгак «Алтынбаева» ИП дене «Энергосервис» МУП-што, пожарный частьыште, почтышто, эмлымверыште тыршат. Ик участковый порядкым терга. Ялыште шофёр, тракторист, вольыкым ончышо, туныктышо да тӱвыра сферыште тыршыше династийла гыч ятырын улыт. Ленин орден дене комбайнер, фронтовик А.Дмитриев, механизатор Н.Аликаев, сӧснам ончышо М.Пегашева палемдалтыныт.
Йолташ-влак и Изи шудырТора уналан куаненыт
Лӱмлӧ еҥ-влак дене Тавра калык кугешна. Нунын кокла гыч иктыже — Лариса Валентиновна Андреева: психологий науко кандидат, МарГУ-со психологий кафедрын доцентше. Тыгак Российын сулло агрономжо Станислав Егошин да тӱрлӧ сорт пареҥгым ончен куштышо Семен Илимбаев шке кундемыштым чапландареныт. Краевед-влак кум книгам: «Тавра и ее люди», «Большетавринцы», «На земле Тавринской» — савыктен луктыныт.
Кугу Тавра йыр шуко памашшинча йоргыкта, ялыште гына кандаше уло.
Тӱвыра пӧртыштӧ «Урал сем» ансамбль верланен. Урал вел марий калыкым чапландарымыже да тӱрлӧ конкурсышто усталыкшым ончыктымыж дене марий калыкын йӱлажым, тӱвыражым арален кодаш тырша. Тыгак «Илыш катыш» театр калыкын кумылжым савыра.
Клубым руш ӱдырамаш Анна Николаевна Крупина вуйлата. Методистлан марий ӱдырамаш Стелла Алексеевна Пасетова ышта. Лач тудо мемнам шокшын вашлие да поро кумылжым ончыктыш. Тудо клубышто 1992 ий годсек тырша.
Селаште самырык мужыр-влаклан пӧлеклалтше да шарнымаш аллей-влак улыт, Кугу Отечественный сарын участникше да сарыште вуйыштым пыштыше-влаклан чапкӱм шогалтыме. Черке пашам ышта. Школышто тоштер пеш чапле.
Кугу Тавраште тӱрлӧ национальностян калык ила, школышто марий йылмым огыт туныкто, туге гынат марий-влак шкештак шочмо йылмым аралат, мутланат, мурат, куштат, книгам да газетым лудыт. «Шийгорно» проектым куанен вашлийыныт да тыгай тыланымашым сереныт: «Пеш кугу тау Тавра кундемыш толмыланда. Эре тыге толын шогыза, мемнам ида мондо. Корныда ӱян да мӱян лийже!»

Лудса «Шийгорно» проектым… Лудаш »

Татьяна Пчёлкина.
Клубын архивше гыч налме фото-влак.

Кидшер
Шонымашым ешараш