Мемнан «Шийгорнына» Урал мландын эше ик сылне вер-шӧрышкыжӧ – Сарсаде селашке — миен шуын. Тыге чучеш, пуйто ме мланде йыр каена да лач марий-влак деке гына миен лектына.
Красноуфимск район Сарсаде села Сарсаде икымше ден Сарсаде кокымшо яллам уша. ХIХ курымышто Пошкырт кундем гыч куснен толшо марий-влак тыште курык лишне да памаш воктене верланеныт.
Тӱҥ шотышто чимарий йӱлам кучышо-влак иленыт, отыш кумалаш коштыныт. Тыгак 1896 ийыште Сарсинский Боголюбский ӱдырамаш монастырьын обительже Юмылан кумалме пашам шукташ тӱҥалын. Революций деч вара, 1920 ийыште, монастырьым шалатеныт улмаш. Кызыт ты верыште часамлам шогалтеныт, памаш гыч лекше яндар вӱд Шнуй вӱдлан шотлалтеш. Кажне ийын 1 июльышто Боголюбский Шочынава Юмоҥа кумалмаш эрта.
Кӱсӧ памаш чоннам эрыкта
Мемнам Сарсадыште марий тӱнялан палыме, пагалыме да шочмо калыкше верч тыршыше, тыштак «Успех» озанлыкым вуйлатыше Владимир Иванович Айметов вашлие. Шошо тургым кая ыле гынат, жапшым мыланна ойырыш. Тудак 9 Май пайремым вашлиймашке кодаш йодо. Садлан эрдене ветеран-влак дене пырля меат лийна, шкенан мурпӧлекна дене куандарышна.
Вара ты вершӧрым ончал савырнаш шонымынам каласымек, Кӱсотыш, Сӱремда курыкыш, Боголюбский ӱдырамаш монастырьыш экскурсий дене коштыктышт.
Урал велне мер пашалан вуйын шогышо марий карт Леонид Иванович Канакаев да йолташыже-влак, Курык марий районын шочшыжо, кызыт Сарсадыште ешыж дене илыше Иван Роюков, ты ялынак чолга еҥже Валерий Илаев мемнам вездеход машинашт дене марий калыкын кумалме верышкыже наҥгайышт. Пасушто ночко, пӱртӱсын ужар тӱсшым шошым вочшо лум леведын. Сарсаде гыч иктаж кандаш меҥгым пасу корно дене лупшалт-лупшалт кудална. Игече 9 майыште ятыр гана вашталте: я кече ончалеш, я лум лумеш, кастене гын поран тарваныш. Очыни, сарыш вуйым пыштыше-влак верч Пӱртӱс Ава тыгай вургыжмашым ончыктен.
Урал марий-влакын кум ялышт — Кугу Тавра, Изи Тавра да Сарсаде — гыч тышке кумалаш коштыт. Пытартыш жапыште Юа, Татарстан кундем да моло вер гычат Юмо деч йодаш толыт.
«Эн пагалыме Кӱсӧ кумалтыш шудым солаш тӱҥалме деч ончыч эрта. Ты верым Айметовын вуйлатен шогымо почеш шотыш конденна. Памаш вӱдым нумалын, мончаш олтен пурен лектына. Яндар вургемым чиен, кочкыш дене кумалме верыш кӱзена. Таче ме чурийым шӱалтен, вуйнам савен, кумалме верым ончалына», — мане Леонид Иванович.
Вара тыгай кумалтыш мутым пелештыш: «Таче «Шийгорно» дене толшо йолташ-влак дене кумалаш йӧн лектын. Икоян лийын, ик семын шонен, шке марий калык верч мутым пелешташ, Сарсаде, Урал марий, тӱня мучко илыше марий калык верч Ош кугу Юмо деч марий йылмынам, кумылнам, койышнам, шке йӱланам саклен кодаш йодын, ончылнет вуйнам савена. Эн сай эсенлык, тазалык дене илаш, мо шонымо сай сомылым шукташ, илышнам йытырам ыштен шогаш Юмо полшен шого. Тичмаш кинде, яндар вӱд, пучымыш дене марий калык верч пелештена. Пашанам лектышаным ыште. Ик пырчым ӱден, кум-шым вуяным ыште, шым вуйыштышт витле-шӱдӧ пырчаным кушто, ложашым ыштен, киндым кӱэштын, ӱстелыш пышташ тату илышым пуэн шого». «Шийгорнын» лектышыже лийже, тӱрлӧ вере илыше марий-влакым ваш ыштен шогыжо», — пелештышна меат.
Тыште ондак шым куэлан кумалыныт. Кызыт кум олмышто – Ош кугу Юмылан, Пӱрышӧ Юмылан да Кӱдырчӧ Юмылан кумалаш погынат.
Чонышко ласкалыкым налын, Кӱсотылан вуйнам савен, Сӱремда курыкыш корнынам виктышна.
«Мыланем кава йымалне эн чеверже — Сӱремда», — тыге моктен шочмо Сарсаде ялже воктене верланыше Сӱремда курыкым марий поэт Семен Николаев шке почеламутыштыжо. Тудын шочмо вержым меат ужна. Суртшо воктечак кудал эртышна.
Сӱремда курык! Тыште вий да умылтарен моштыдымо куат улыт! Кумшӱдӧ утла метрым кӱзена, а вий ешаралтеш веле. Теве тудо — Урал мланде. Кайык дене тӧр чоҥешташ келыштарыме курык! Курык кугызалан вуйнам савен, кидна дене кӱ чоҥгатам шыматышна. Кужу жап сылне пӱртӱсым кугешнен ончышна. Тыште юа шуко шочеш, икымше шошо пеледыш вуйжым нӧлталеш. Курык вуй гыч Айметовын ӱдымӧ пасужо ужар постола коеш, ик лостык мландат яра огеш кий. Посна ик пасужо шем рокан, ӱй гай коеш, киндыш шӱралтен кочкаш лиеш, маныт.
Тыгак Леонид Канакаеват ӱден шындыме пасужым ончыктыш. Тудат посна озанлыкым почын. Ял калык Владимир Айметовын вуйлатыме «Успех» озанлыкыште тырша, сай пашадарым, полышым налеш, илыме веран лиеш. Садлан ял гыч кайыше самырык еҥ уке манын палемдышт. Школышто тӱҥалтыш класслаште марий йылмым туныктат. Марий шӱлышым Геннадий Яшинын вуйлатыме «Памаш» фольклор ансамбль арален толеш. Урал кундемыште гына огыл, Марий Элыштат палыме улыт. Пеледыш пайремыш толын коштыныт. Тыгак Советский районысо Ӱшнӱрышто илыше Волковмыт еш нуным кугу унам ыштен. Тушко Марий телевиденийын пашаеҥже-влак миеныт, «Пошкудем» передачылан ты ансамбльын мастарлыкшым сниматленыт.
Шнуй памаш воктене
XIX курым мучашыште архимандрит Зосим Сарсаде воктене курыкышто обительым чоҥаш верым ойырен. Кеч тыште чимарий йӱлам кученыт гынат, христиан йӱлалан ӱшаныше-влакат лийыныт. Монастырь воктене памаш-влак улыт. 1970 ийлаште бульдозер дене шӱкен, монастырьым шалатеныт. Шнуй вӱд лекме верым пытареныт. Кажне шошым, кеҥежым еҥ-влак тышке толыныт, вӱд лектеш манын ӱшаненыт. Чыла арам лийын. 2002 ийыште Боголюбский Шочынаван Юмоҥажлан кумалаш монастырь олмыш калык погынен, кумалме годым памаш иланен. Ик йӱк дене чыланат куанен, «Чудо» манын кычкыралыныт. Кызыт тыште службым эртараш черкым чоҥеныт, часамла уло, памашыште йӱштылаш, вӱдым налаш тӱрлӧ вер гыч толыт. Мыланна монастырьын пӱрымашыже да тудын ончыкылык пашаж нерген Владимир Айметов ойлыш, шкешотан экскурсийым эртарыш. Архимандрит Зосимын капшым монастырь олмыш конден тояш шонат, тидын шотышто пашам виктарат.
Лудса «Шийгорно» проектым… Лудаш »
Татьяна Пчёлкина
Иван Речкинын фотожо-влак