Патыр кӱ воктене курык-влак мутланат

Урал мланде, тый мыланна мландышарын ик эн сӧрал лукшо гай чучат! Тынар марий ял-влак улмым паленат огынал. Теве Ондриялыш миен шуна. Тудым тыгак Андырал маныт. Рушлаже – Андрейково. Арти районышко пура да райрӱдӧ деч 25 меҥге ӧрдыжтӧ верланен. Карзя эҥер воктене, куэрла да курыкла дене авалтын. 
Ондриял Свердовский ял шотан илемышке пура. Ялыште 300 наре еҥ ила, тышеч 100 нарыже вахте йӧн дене пашам ышташ Екатеринбург, Первоуральск да моло олаш коштеш. Садлан уремыштат утларакшым илалше-влак койыч, шочмо суртыштым кучат, тӱрлӧ сомылкам шуктат. Ондак тыште школ лийын, кызыт петырыме, 25 тунемшым пошкудо ялыш автобус дене шупшыктат. Марий йылмым огыт туныкто. 1948-55 ийлаште школ илышым нӧлташ Марий пединститут гыч туныктышо-влакым колтеныт улмаш, йоча-влак марий йылмым тунемыныт. Семен Николаевич Ильин школ вуйлатыше лийын, 42 ий туныктен.
Ялыш кудал пурымек, марла возымо плакатым ужна да чонна куаныш. Чапле клубым кычал кудалына, уремыште эртыше кокай деч йодна гын, тудо тоштырак пу пӧртым ончыктыш. Ӧрмаш! Ялысе пєртым клублан келыштарыме. Вара каласышт: озаже вес суртым чоҥенат, ты оралтыжым клублан пуэн. «Изи пєрт ешым пога, кугу шалата» манме ой ушыш пурыш. Южо вере кугу полатыште лийынна гын, калык шагалрак ыле, а тыште чумыргат веле. Шокшо кумылан ӱдырамаш-влак урал вел костюмыштым чиен вашлийыч. Тиде «Марий сем» ден «Памаш» ансамбль-влакын участникышт улыт улмаш. Йоча-влак «Капелька» ансамбльыш коштыт.

Ондрияллан – 324 ий
Ялын историйжым туныктышо, лужа да пагалыме еҥ Семен Николаевич Ильин деч каласкалаш йодна. «Икымше гана ялышке Ондрий лӱман пӧръеҥ толын да илыме верым ойырен налын. Вара Федосей изаже тыштак вераҥын. Тыге кок изак-шоляк яллан тӱҥалтышым пыштеныт. Икана ты верыш башкир-влак толыныт да марий-влак деч йозакым йодыныт. Ӱчашымаш тарванен, вашла сыреныт да кучедалаш тӱҥалыныт. Легенде почеш, 1735-1739 ийлаште башкир ден марий калык-влак коклаште кугу кредалмаш каен. Тунам марий ял изирак да илышыжат шагал лийын. Туге гынат марий-влак шкешт верч пеҥгыдын шогеныт да илемыштым башкир-влаклан пуэн огытыл. Пытартыш кредалмаште марий-влакым шке почешыже вӱден кайыше пӧръеҥ нелын сусырген да сеҥымаш деч вара колен. Геройын лӱмжым пален огытыл, ойлат, ты еҥ пеш патыр лийын. Садланак Патыр марий манаш тӱҥалыныт. Тудын лӱмеш курык воктене шарнымаш кӱм шогалтеныт. Мемнан дене Патыр корем, Патыр курык да Шўгар курык жаплыме вер улыт», — мане Семен Николаевич.
Ондриял тыгак лӱмлӧ еҥже, писатель Алексей Николаевич Семенов (Эрыкан) дене кугешна. Тудо тыште 1912 ийыште шочын. 100 ияш лӱмгечыжым 2012 ийыште кумдан палемденыт. Эрыкан Йошкар-Олаште марий изданийлаште пашам ыштен, 1937 ийыште репрессийыш логалын, эрыкыш лекмекше, угыч арестоватленыт, да 1957 ийыште Красноярский крайыште ӱмыржӧ кӱрылтын.

500 вуй наре ушкал лийын
Тыште колхоз иктаж коло ий ончыч пытен, садлан тошто да шаланыше оралте-влак ялын сынжым локтылыт. А вет ойлат, пеш улан иленыт, фермыште 500 вуй наре ушкал лийын, шӱдӧ наре еҥ пашаш коштын, столовый улмаш. Кызыт пасушто шӱкшудо кушкеш, мланде яра кия.
Марий ялын пӱрымашыжым тӱвыра илыш волгалта. Ансамбльыш коштшо ӱдырамаш да пӧръеҥ-влак тӱрлӧ вере мастарлыкыштым ончыктат. Клубым Ольга Николаевна Вапаева вуйлата. Шкеж йыр чолга вате-влакым чумырен. Мыланнат нуно сай концертым ончыктышт, тынар шуко урал вел мурым муралтышт. Эше ик оҥай случай лие. Пошкырт кундем гыч «Канде кава» группын участникше-влак дене Урал мландыште вашлийна. Шарнем, 2010 ийыште «Шийгорно» дене лекме годым тыгак нунын дене Пошкырт кундемыште тура логалынна ыле.
Концерт деч вара корнына Патыр курыкыш шуйналте. Ме, Марий Эл гыч толшо-влак, тыште Патыр кугызайын куатшылан эҥертышна. Кидым кӱ ӱмбак пыштет, кап мучко шокшо «куржеш». Тугеже пӱртӱс ден айдеме коклаште кыл уло. Корем да олык, памаш да ош тувыранла койшо куэрла, тушеч йоҥгалтше кайык йӱк деч сылныже мо уло ала? Теве ваштарешна вес курык, тушто Андрейково манын серыме.
Ондриялын пӱры-машыже саемеш манын ӱшанен кодна, вет Патыр коча илышын нелылыкшым сеҥаш туныктен коден.

Шийгорно (2)

Шийгорно (1)

Лудса «Шийгорно» проектым… Лудаш »

Татьяна Пчёлкина
Иван Речкинын фотожо-влак

Кидшер
Шонымашым ешараш