Урал — чоным авалтыше, курыкан вершӧр. Тыште курык дене мутланаш лиеш, а йоҥгыдо пӱртӱс лоҥгаште марий мут шергылтеш.
«Шийгорнына» Арти районысо Кӱркеде ялышке миен шуо. Урал мландым ончен эртена, теве вашлиймашна 11 майыште лач тыште мучашлалте.
Ялыш кудал пурена, чоннам вургыжмаш авалта. Кугезына-влакын корнышт дене эртена да садлан, очыни. Могай торашке каеныт. Пачаш-пачаш ты шонымаш ушышто пӧрдеш. Кӱркедышке нуно 1675 ийыште толыныт, маныт. Пич чодыра, курык гоч, эҥер вӱд дене кусненыт. Тунам корнат лийын огыл, ик эҥерым вончен, весыш пуш дене кӱзеныт. Шке пӱрымашыштым пӱртӱс вий дене араленыт.
Урал вел марий вургемым чиен, пуйто шочмо сурт воктене ава семын мемнам Зоя Ивановна Яметова вашлие. Ик ганат вашла ужын огынал, а тудын чонжо гыч тугай порылык велеш, ӧндал-вӱчкен, клубышко пуртыш. Тынар кужу корным эртенна гынат, нимогай нойымашым огына шиж, шинчаштына тугак куан тул йӱла.
Концертым ончаш толшо еҥ-влак дене илыш, марий еҥын ончыкылыкшо нерген мутланышна. «Кугарня» газетын шуктен толмо поро сомылым мокталтышт, тидыже адакат кумылым нӧлтале.
Зоя Ивановна деч утларакшым ялын илышыж нерген йодыштым. Вет тудо 30 ий утла тӱҥалтыш класслаште туныктен, шинча ончылныжо ялын ик ужаш пӱрымашыже эрта. «Кӱркеде школышто 20 ий ончыч марий йылмым туныктеныт.
Ынде йоча-влак школыш пурат – рушаҥыт, а уремыш лектыт — марла мутланат.
Чонна коршта марий йылме йомын толмылан.
Ялыште чылан марий улыт, йоча-влак уремыште пырля модыт, кутырат, клубыш ансамбльыш, тӱрлӧ кружокыш коштыт. Лач ИКН предметлан ӱшан. Тудым Марина Викторовна Шалкеева вӱда. Марий йӱла, чием, тӱр дене палдара, презентацийым эртара. Шочмо йылме предметым туныктымым чарыме шотышто пунчалым Свердловск областьысе образований министерстве луктын. Икманаш, йоча-влак марла мутланат, а урокышто ойлен шинчаш программыште шагат ок пуалт. Кӱркедыште клуб пашаеҥ-влак кугу сомылым ыштат, мыят ынде 16 ий илалше-влакын ансамбльыштым вуйлатем», — палдарыш Зоя Ивановна.
«Тошто муро» ансамбльыш 50-70 ияш ковай-влак коштыт. Ожнысо муро-влакым, сӧй годсым мурат. Клубым вуйлатыше Светлана Семеновна Петрова «Муро памаш» ансамбльым чумырен, тушко 20 наре еҥ коштеш. Худрук Татьяна Трофимовна Антонова йоча-влак дене пырля марий шӱлышым арален толеш. Тыште тыге: школыш коштшо ӱдыр-рвезе-влак тунем пытарымешкышт ансамбльыш коштыт. Шукын унала толмышт годым пырля шогалын тавалтен колтат. Тыге нине ӱдырамаш-влак Урал велне марий тӱвырам вияҥдаш да арален кодаш полшат. Кӱркеде гыч толшо коллективым чыла вере куанен вашлийыт. Зоя Ивановна Яметова гын 2013 ийыште эсогыл Францийыш шумеш миен, тушто марий чием, тӱр да тӱвыра дене кылдалтше мастер-классым эртарен. Агавайремыште пагалыме уна улыт. Арти районын ик эн уста коллективше тӱвыра поянлыкым, фольклор мурымашым калык ончыко луктеш. Кеч-куш каят гынат, марий выставкым пелен коштыктат, кидпашаштым ончыктат, тыгак марий лукым чумырат. Вот могай йӧратымаш марий улмо лӱмым чапландара.
Марий Эл гыч тыгай чолга еҥ-влаклан полыш лиеш гын, родо-тукым кыл ӱмырешлан кодеш ыле. Марий книга, у савыктыш-влак ӧрдыж кундемыште илыше-влаклан эреак кӱлыт, кид йымалне кучылташ материал лиеш гын, школышто марий йылмым туныктымо деч поснат тудым вияҥден колтат ыле. Кызыт газетлан эҥертат, мом чумырымыштым кучылтыт.
2009 ийысе перепись почеш, Мараканово ялыште илыше-влак дене пырля чылаже 454 еҥ избиратель лийын, а такшым ялыште илалшырак да йоча-влак да тыштак пашам ыштыше-шамыч илат. Шукын Екатеринбургыш вахте йӧн дене пашам ышташ коштыт. Пӧртым чоҥат, вес вере илаш каяш огыт шоно. Ял, чынжымак, сӧрал, уремжат кумда, ару. Шке илемыштым марий-влак моторын кучат. Иктаж-кӧсуртым чоҥа гын, тӱшкан полшат, негыз гыч тӱҥалын, левед шындымеш тыршат.
«Мемнан Урал вел мурышкына башкир калыкын семже, ала, мӧҥгешла, нунылан мемнан сем шыҥен пурен. Садлан мурым колыштат да икгайлыкым шижат. Ме мураш-кушташ гына огыл, пашаланат уста улына. Колхоз, совхоз лийыт гын, тушко пашаш коштшо лектеш ыле, кызыт пасушто чодыра кушкеш. Ялозанлык пытен толеш. Туге гынат кажныже сурт вольыкым куча. Куд уреман ялна гыч кок кӱтӱ посна коштеш, ожнырак яллан кум урем гыч кӱтӱ лектеш ыле.
Екатеринбург ола деч 200 меҥге ӧрдыжтӧ улына, тушто шуко марий еҥ, еш пиалжым муын, пашам ыштен ила. Чолгарак-влак ялым огыт кудалте, садлан ӱшанена: шоҥгырак-влак эше илат гын, кушкын толшо тукым марий йылмым палаш тӱҥалеш», — мане Зоя Ивановна.
Кӱркедыште Виктория Тихонова ден когылянна марий костюмым чиктышт, да уло концертым меат Урал вел чием дене эртарышна, кудашмат ыш шу. «Шуматкече» ансамбльын кажне мурыжым рӱж совен колыштыч. Вӱдышына журналист Денис Очиев калык дене туге мутланен мошта, пуйто кажне вере мемнан деч ончыч толын да палыме лийын коштын. Фотограф Иван Речкин шке сомылжым шуктен, ялысе сӧрал верлам войзен, шарнаш ситыше снимке-влакым ыштен.
Паледа, йолташ-влак, Урал мландын порылыкшо, аралтышыже да йӧратымашыже мемнан чоныштына ӱмырешлан илаш тӱҥалыт. Тау, Кӱркеде яллан, тусо калыклан. Илыза, тӱзланыза да марий улмыда дене тыгак кугешныза.
Лудса «Шийгорно» проектым… Лудаш »
Татьяна Пчёлкина.
Иван Речкинын ыштыме да клубын архивше гыч налме фото-влак.