Изи Надю (Надежда Ложкина) 1991 ий теле тылзын 20 кечыштыже Марий Элын Советский районысо Мугыл ялеш шочын. Ондак Кукмарий, вара Ӱшнур кыдалаш школышто тунемын. Марий кугыжаныш университетын Национальный тӱвыра да тӱвыра-влак кокласе коммуникаций институтым тунем лекмеке (2014), шочмо велышкыже пӧртылын, школышто икшыве-влакым туныкта. Вячеслав Абукаев лӱмеш «Кинде-шинчал» премийын лауреатше.
Надежда поэзийымат, прозымат сера. Почеламутшо-влак раш сӱрет, йоҥгалтше мут дене ойыртемалтыт. Прозыштыжо авторын пӱртӱс илышым эскераш йӧратымыже, шулдыран-чонан-влакын койышыштым умылаш тыршыме шижалтеш. Мыскарамат савыралаш кумылан.
Ир лудо
Изиэм годым кӱтӱм кӱташ чӱчкыдынак колтат ыле. Вольыкшо шуко огыл, садлан шкетынак коштынам. Пӱртӱсыштӧ шуко оҥайым эскеренам. Ик тыгай сӱрет тачат шинча ончылнем.
…Ояр кеҥеж. Каваште ик пыл лапчыкат ок кой. Мый пел шинчам дене кечым ончалам, жапын могай шагатыш вончымыжым тогдаяш тыршем. Кечывал эше шуын огыл. Туге гынат вольык, вӱдым шрӱп да шрӱп подыл, сер воктенсе пушеҥге коклаш шылаш вашка. Мыят ӱмылым кычалам. Нӧлпер воктене капемлан луш лие. Солам пушеҥге укшыш сакен, вӱд деке волышым.
Изи Мун эҥерым кеҥеж тӱҥалтыште пӱяленыт. Вӱдшӧ кумдан шарлен. Тыгыде вӱд толкынын шовыртатымыжым эскерем. Шокшо кечеш сайынак улненам, омо пызыра. Нералтен колтышым.
А кунам шинчам почым, нигунам уждымо сӱретым ужым: ирлудо игыж-влак дене иеш, кок могырышко вӱд толкыным шара. Шы-ып шинчем, тарванашат лӱдынам, чонем лектын вочшашла кыра. Тыге шуко жап чытен шым керт, тӧршталтен кынел шогальым. Лудиге-влак сер воктенсе шудо коклаш шылаш вашкышт. Мый – нунын дек. Ава лудо угыч вӱдышкӧ волен кайыш, почешыже ныл игыже изи шулдырыштым шаралтен шуҥгалтыч. Чу, шонем семынем, а эше кок игыже куш шыльыч? Кудытын улыт ыльыс? Шудо коклаште нылйола коштын, ужар шудым ниялткален, йомшо-влакым кычалам. Теве мӧдывуй воктене йӱк шоктыш, тунамак шем моклакам руалтен кучышым. Шкеже ала куаненам, ала утыж ден тургыжланем, кайыклудым ончыштам. Кочмет шуэш дыр, семынем йодам. Тупсумкамым кудашын, лӱдын пытыше кайыкым кӧргышкыжӧ шындем. Кинде курикам падыштем. Кайыкем моткоч мотор, пыстылже йылгыжеш, шем шинчаже чуй да чуй мыйым лӱя. Киндым огешат ончал. Нелеш налын дыр. Тупшо гыч йыгалтынем ыле – кидемым чӱҥгал шындыш. Тупсумкамым петырышым.
– Надю-юш! – авамын йӱкшӧ йоҥгалте. Тудо мыйым кечывал жаплан алмашташ толын. Тугеже мӧҥгыш вашкыман. Сумкамым налын, ял могырыш тарванышым. Мӧҥгӧ миен шумеке, левашыш пурышым, яшлыкым налын, лудигым тушко колтышым.
– Тыштак лий, тылат вӱдым кондем, – парням рӱзалтен ойлем. Но кунам вӱд ате дене пӧртыльым, мыйын йолташем – йывылдик! Куш каен? Йырым-йыр петыртыш, кушто тыйым кычалаш? Кумылем волен кайыш. Эше икмыняр жап шулдыраным тыште-тушто ончыштым, но шым му. Титакемым шижын, кӱтӱ деке пӧртыльым. Сер воктене шкет коштшо ава лудым ужым. Векат, йомшо игыжым кычалеш. Чонемлан утыр йӧсын чучо: молан титакым ыштышым?..
Кастене чон ойгемым авамлан ойлышым.
– Шыже велеш лудиге-влак авашт деч садак ойырлат, – лыпландарыш авам. – Тый жапым вашкыктенат. Ит ойгыро, лудиге йомын огыл, илен лектеш. Ирлудылан эрык шергакан.
Ошо.
Илыш сӱрет.
Йоча годым ик шошо кечын ме рвезе-влак дене палыме лийна. Кас велеш ялысе йоча-шамыч чумырген, лаптала модынна, ваш-ваш поктен куржталынна, рӱмбалгымеке, тулото воктен погынышна.
Рвезе-влак ешышт дене ола гыч илаш кусненыт. Кугуракше – Миша. Шольыжын лӱмжӧ – Стёпа. Изак-шоляк эре пырля. Нунын эше акашт, изашт, шӱжарышт лийыныт.
Кеҥеж мучко футболла модынна, йӱштылаш каена, йӱд марте тулото воктен тӱрлӧ оҥайым каласкален шинченна, мурым мурена. Шыжымат ойырлен огынал. Мӧҥгысӧ сомылым тӧрлаш полшымеке, уремыште кутыркален шинченна але тул шолгымышто пареҥгым кӱктен кочкынна. А телымже лумлан куанен юарленна. У ий пайремлан урем покшек кожым шогалтен сӧрастарена. Кугурак ӱдыр-рвезе-влак клубыш вашкеныт гын, ме шер теммешке лумышто почаҥынна, Мӧҥгӧ чылт нӧрен пытыше пуренна. Шошым мландын шулен лекмыжым вучен, ял мучашсе чара серыш куржталынна…
Тений шошо вараш кодын тольо. Теле каяшак ыш вашке, эше мартыште йӱштӧ поран чотак кылмыктыш, студент йолташем-влакын кумылыштым волтыш. Кече пыл-влакым пыкше шӱкал лекте гынат, шошет толын – куане, воштыл, иле! Но трук тиде куаным угыч шарнымаш толкын авалтыш…
Тунам тыге лие. Ме корем вес могырыш модаш кайышна. Олыкым кок могыр гычат чодыра авырен, ваштарешыже пасу, шеҥгелне корем. Тиде вер гыч шочмо ялна коеш. Чараште лум шулен, лач чодыра воктене изирак ошалге лаштык семын кия. Ме иктаж латвизытын лийынна докан. Йоча-влак кокыте шелалтна да лаптала модна. Вара ӱдыр-влак рвезе-шамычым кычалын модна. Рӱмбалгашат тӱҥалын, а ме чодыраште пернылына. Трук ала-могай янлык йӱк шергылте. Вара уэш айдеме гаят магырале, урмыжмо семынат чучеш. Тулым ылыжтен, йырже верланышна. Лӱдынна гынат, шидмынам ваш-ваш огына ончыкто. Кутыркален шинчена. Ындыже чотак пычкемышалтын. Мый пасу велке туп дене шинчем ыле. Ваштарешем верланыше йолташем-влак чыланат кынелын кычкыраш тӱҥальыч: «Ошо! Ошо! Ошо-о-о!» Мыйже шойыштыт шонем, тарванымемат ок шу. Но рвезе-влак парням шуен, шеҥгек каят. Мый савырнышым… А тушто ош вургеман чонан, пуйто капышкыже плащым чиен, вуйжымат петыра. Ик чодыра тӱр гычын лектын, эркын весе дек кусна. Ме шып улына, шортшаш гай лийынна, а воктенем шинчыше Андрей ок ӱшане. Изиш лиймек, пасу век ончале. Рвезе шинчажым туржеш, ок умыло, эше шога. Вара, нимом ойлыде, мемнан шеҥгек тӧрштен шыле. Мыйжат йолташ шеҥгеке пызнем. Туге гынат эскеренат шым шукто, ончылнышт шогем. Чыланат кычкырена, ваш шӱкедыл-тошкена – тунар лӱдынна. Шеҥгекрак да шеҥгекрак чакнена. Воктен пийна шинча, огешат опталте. Ынде тиде ошет вес чодыра тӱр марте миен шуо, савырныш да угыч лекме могырышкыжо ошкылеш. Ошкылешат огыл, пуйто южышто иеш. Изиш кожла деке миен ыш шу да ӱлык лап лийын йомо. Чылан шып улына, шӱлымӧ йӱкнам веле колына. Ик рвезе лумым налын ошо велкыла кудалтыш. Весат кудалта. Тыге чылан лишемаш тӧчена. Рвезе-шамыч лумым кышкат, ме почешышт ошкедена. Ончена, айдеме кия, ӱмбакыже ош вынер куэмым сакалтен улмаш. Кынел шогал кугу йӱк дене воштыл колтыш. Стёпам вигак палышна. Куаненна шкеже, но йолташнам шылтален вӱчкалтышна. Тулотым лум дене йӧрыктен ялыш кутырен-кутырен пӧртылна.
Миша ден Стёпан ешыже ялыштына кок ий наре илыш. Сылне куван кеҥеж кечын Йошкар-Олашке пӧртыльыч. Нунын мемнан ялыште илымышт йоча пагыт нерген волгыдо шарнымашым кодыш.
А кызыт ме чылан тӱрлӧ велыш шаланен каенна. Кылымат она кучо, кажныже шке илышым чоҥа. Ялыштынат ынде шып. Кеҥежым гына урем йоча йӱк дене келана.
…А теҥгече уверым кольым. Ту сылне шошо кастене мемнам ош куэмым шоҥал лӱдыктышӧ Ош чонан Стёпана илыш дене чеверласен. Эртыше шыжым. Молан? Титакше – йӧратымаш, маныт. Але вара ик айдемым гына йӧратен тыгай ошкылым ышташ лиеш? Молан ачат-аватым шыч чамане? Миша шольычым кӧлан кодышыч? Неле пагытыште йоча годым пырля модмо йолташет-влакым молан шыч шарналте?..
Таче йӱдым сайын мален шым керт. Стёпа омешем кончыш. Иктаж куд ий ужын омыл гынат, шинчаончылнем кушкын шогалше мото-ор рвезе шога. Вачышкыже ош вынер куэм сакалтен, чарайолын шога. Мыйже ӧрын йодам: «Тиде — тый? Тый илет?» А тудыжо шыргыжал вашештыш: «Илем».
Шонен шинчем…
мыскара
Мыйын йолташ ӱдырем уло. Тудо, ик могырым, пеш койышан, вес могырым, оҥай айдеме. Мо Йошкар-Олашкет тунемаш толын, эре рушла веле колталта. Ялыштыже тудым изирак-влакет Тачуш манына ыле, но кызытше тыге каласымыланна «Я — Татьяна!» манын руалеш.
Теве тудо икана мыланем йыҥгырта:
– Привет! Чё делаешь? – манеш Татьяна. – Пошли гулять, чё сидишь?
– Салам, – манам, – айда лектына.
– Ну-у, я те позвоню потом, – манеш.
– Йӧра, – манам, – а тыйже мо рушла веле кутырет?
– Ай, – манеш, – дык я привыкла уже. Дык я, – манеш, – всегда на русском, – манеш, – даже дома…
Каныш кечылан мӧҥгӧ кудальым. Тачуш мый декем унала тольо. Кас мучко пырля кутыркален шинчылтна, жап пеш писын эртыш. Йолташ ӱдыремет мыйын эре рушла куктыльо. Мый марла вашештем. Йӧндымӧ гынат, чытем.
Теве авам пурыш. Пеш ынде йолташем дечет йодыштеш: кузерак вара олаштет илымаш-кутырымаш, тунеммаш. Саде Татьянат марла рашкалта веле – каласкала.
Э-э, шочмо йылмет шарналтышыч аман, шонен шинчем.
Теле модыш
Лум пырче ӱлыкӧ возеш,
Шарнаш темла йоча жапем.
Изи маска гай койылден
Лектам тӱжваке писын пеш.Чием упшем, шарфем налам,
А йолыштем гын – портышкем.
Ужгаште йомын шуҥгалтам,
Садак куржам-куржам, тошкем.Ончем йырем – опта лумет,
Изи пием шупшеш йолем.
Тынар огеш кӱл сырымет,
Тылат келша модаш, палем.Пижем пурлат, кудал колтет,
Вашкем кучаш Шемеч пием.
Капка йымак пурен шуктет,
А мый, яклешт, ӱлнат кием.Лум пырче ӱлыкӧ возеш,
Ӱжеш модаш йоча тӱняш.
Лумат шулен пыта вашке…
Оҥай жапем кодеш шарнаш.
Шыже йӱр
Шыже йӱр опталеш,
Мыйын чоным кочкеш.
Йӱштыжат, чот талешт,
Пуйто вийым шупшеш.«Йӧратем, мый манам.
Тыйым молан вурсем?
Ну молан, ну молан
Каенат шып эртен?Мардежшат писынрак,
Тӱтанжат утырак,
Пуалеш да адак
Мыйын шӱм-чон тура.Теве шкетын шинчем,
Чоным туржын шонем:
Ну, молан, пиалем,
Акет шерге гын пеш?
Зоя Глушкова ямдылен.