Ото Лай (Володя Матвеев) 1989 ийын ага тылзын 27 кечынже Марий Элын Волжск районысо Отымбал ялеш шочын. Отымбал тӱҥалтыш, Петъял кыдалаш школлаште шинчымашым налын. Марий кугыжаныш университетын журналистике факультетыштыже тунемын. Куд ий «Марий Эл радиошто» журналистлан тыршен, кызыт тиде радион пашажым вуйлата.
Ото Лайын сылнымут пӱрымашыже пиалан манаш лиеш. Кычалме кумылжо почеламутым, ойлымашым, пьесым возаш тарата. 2013 ийыште Марий самырык театрыште шындалтше «Марпа» постановкыжо Марий Элысе Кугыжаныш премий дене палемдалте. 2014 ийыште Вячеслав Абукаев лӱмеш «Кайыккомбо кашта» премийым нале. Автор илышын пӱсын йодышыжо-влаклан раш вашмутым кычалеш. Тыгодым геройын илышыжым тӱрлӧ шӧрын гыч ончыктен мошта.
Стапанват еҥгай
Ойлымаш
— Почат-уке? Окнатым шалатем! – Тамара яндам кыра. – Пенсиет чаманенат мо? Ик падыраш уныкатлан кеч кампеткым налын пуэм ыле…
Кеҥеж йӱд рӱдын орышо ӱдырамашын кычкырыме йӱкшӧ торашке шокта. Тудлан пошкудо сурт оралте гыч пий-влак вашештат: йӱдым ласкалыкым пытарен коштшо айдемым вурсат. Теве ваштареш пӧртыштӧ тул чӱкталте, вате-марий мутланен уремышке вашкат:
– Адак аважым андыктара… – Лаймырватын йӱкшӧ шоктыш.
– Стапанват енгай кузе чыта ала? – марийже вашешта.
– Эй, Тамара! Логаретлан ок сите мо? – Лаймырвате ӱдырамаш дек тура керылтеш.
– Тыйжын мо пашат? – Тамара пошкудо вате-марийым огешат ончал.
– Ушетше уло мо, Тамара? Йӱдым шоҥгыеҥым ит тревожи, каналташ пу, – Лаймыр вате Тамара дек толын шогалеш.
– Таче авай пенсийым налын, уныкажлан ик мӱгиндымат налын ыш пу! – Тамаран йӱкшӧ оралген.
– Ит жалыви, намысдыме! Аван пенсийжым вучен ила, ужат? Кай! Пашам ыште.
– Тыйжын мо пашат? Авайын пенсийжым теак лӱштен киеда. Мыйын толмылан эре «уке» манеш.
– Арака деч молыжым садак нимат от нал, – Лаймырвате Тамарам палисад кӧргӧ гыч, кынервуйжо гыч кучен, вӱденак луктеш, вара лыжганрак пелешта: – Кеч икшывет нерген шоналте, школыш каяш шуын вет.
– Шуын… и мо? Кая, тунемеш…
– Сайын чикташ, пукшаш, книгам налаш кӱлеш.
– Мыйын икшывем рожын йолаш дене ок кошт…
– Тамара, ну кеч изишак чарне, а? Арня дене йӱшӧ коштат, ӱдырамаш вуя намысетат уке мо?
– Кӧн могай пашаже мый денем? Кузе моштем, туге илем! – кидшым шупшыл кораҥден, шке семынже вурседылын Тамара урем дене тырым-торым ошкыл колтыш.
Лайдемыр ден ватыже икмыняр жап почешыже ончен шогыштат, Овроси ковайын капкажым шӱкал ончышт:
– Стапанват енгай, тыштак улат мо? – Лаймырвате шыпак йодеш.
– Кайыш мо, калер? – шоҥгыеҥын йӱкшӧ шоктыш, капкатӱкӧ кочыртатен волен кайыш, вишыште шкежат койылалтыш.
– Кайыш, эр марте коштеш ынде, – Лаймырвате пычкемышыште шонго Овросин какши капшым чаманен вӱчкалта.
– Эй, юмет, чыла пеледышем тошкен пытарыш, – Овроси ковай палисадник омсам уэш почо, пеле шортшо йӱк дене ешарыш, – георгинжым Венюлан школыш наҥгаяш шынденам ыле.
– Ит шорт, Стапанват енгай, Рита тылат мемнан пакча гыч конден пуа, – тымарте шып шогышо Лаймыр йӱкшым лукто.
– Ом шорт… чаманем… – Овроси ковайын йӱкшӧ чытырналте.
– Лӱдат гын, ала тый денет малаш кодам? Кӧ пала: ала адак толын лектеш, каяный, – манеш Лаймырвате.
– Ок кӱл, Риту, кайыза, малыза… Мылам кӧра теат огыда мале, – Овроси пычкемышыште кидшӱма саскам нӧлталме гай ыштышат, капка дек лишеме.
– Э, томаша, шешкыч капкамат ирен кодыш. – Лайдемыр шӧрын лийше палисадник капкам онча. – Эрла ачален пуэм.
– Йӧра, еҥгай, ме каена. Мо гын, толын лектына эше. – Лаймырватат капкаште йомшо ӱдырамашым чаманен ончен кодо. Капка тӱкӧ уэш кочыртатен волен кайыш.
– Пӧръеҥ лиеш гын, мушкынден пуэм ыле, – урем гоч вончышыжла, Лаймырын шыдыже уэш лекте.
– Кеч мушкындо, кеч уке, вараш кодмо ала-мо, Лаюк? Тудым ынде, манметла, колотка веле тӧрлата… Ой, юмет, йӱдым тыгай шомакат йылмыш толеш, ой прости, – умшажым ыреслен Лаймырвате мане. Коктынат кудывечыш пурен йомыч.
Овроси ковай капкам шаньык дене чараклен шогалтышат, кудывече покшел орвашке толын шинче. Ял вуй гыч «Ой-дой-дэ, ой-дой-дэ» манын Тамаран муралтымыже шоктыш. «Ой, юмыжат…», – манын келгын шӱлалтыш Овроси да э-э-э-э-э шортын нале вет.2.
Эрдене Овроси эргыжын суртышкыжо тарваныш. Тамарам марлан налмек, Валерий у пӧртым ял вуйыштак чоҥыш. Пеҥгыде сурт-оралте лийшаш ыле… «Венюкемже таче мален шотым муо мо си?» – Овроси шке семынже шонкален, тоям тоялен ошкылеш. Кевыт тураште чарналтыш. Ала-мом шоналтен шогыш, вара кевытыш пурыш.
– Ик кило мырмеладет висалте-ян, Люся, – мыжер кӱсенже гыч шӧр пакетым луктын, Овроси пелештыш. Чытырыше кидше дене рончен, нершовыч вӱдылкам лукто. Пыкше гына руден керте: чот кылден шынден.
– Шешкыч теҥгече орадыш колта шонышым, – кевытче шоҥгылан вуйым шиеш. – «Арымеш пу! Эрла авай тӱла» манеш. Ок кораҥ и чыла! Аракалан пижын. «Ом пу!» маньымат, мыйым кузе-гына мыскылен ыш кодо…
– Э-э-эй, прости тудым, Люся! Тольык прости… – Овроси кевытчын шинчашкыже ончале. Ончалтышыже – кугу титакым ыштыше икшывын гае. Теве-теве шинчавӱд толеш, но ала-кузе чыта.
– Овроси кокай, тетла нигушто родо-тукымет уке мо? – кевытче чаманен ойла. – Тиде ораде дене илен толашымеш вес вере ласкан илет ыле…
– Венюкемже тыште да… – Овроси кевытчын висен пуымо мармелад пакетшым нале да омса велыш савырныш. Шинчаж гыч чыпчалтше шинчавӱдым кевытче ыш уж.
– Эх, Овроси кокайжат… Тынар чытет, а орлыкет ок пыте, – кевытчын ойжо шоктыш. Овроси тудым кольо гынат, нимомат ыш пелеште, пурымаште шогалтен кодымо тояжым нале да кевыт гыч лекте.
Овросим чылан чаманат. Полшашыжат полшат. Теве вашкудо Лаймыр ден ватыже сад-пакчам пургед пуышт, паренгым шындаш полшышт. Орвуянже годым Тамарат толын кая, чыла пӧртсомылкам ышташ полша. Сайже годым тудын деч сайжым муашат ок лий. Но кунам подылеш, Овроси тудлан капкажымат почаш лӱдеш. Логарыш арака логалмек, Тамара вестӱрлемеш: аважым авалан ок шотло. Овроси веле мо? Йӱшӧ Тамарам койо гын, кугыракше уремын вес могырышкыжо вонча, изиже кудывечыш пурен шылеш: кеч-кӧ денат вурседылаш амалым муэш. Овроси пала: таче шешкыже мокмыран. Мокмыр шӧраш адакат окса кӱлеш. Ӱдырамаш уныкаж верч ойгыра, шешкыжын черланыме жаплан шкеж дек илаш наҥгайынеже. Сандене нунын дек тарванен.
Капка ончык шумек, Овроси ончыч йӱк-йӱаным колышт шогыш, вара кугу кӱртньӧ капкам шӱкале. Кудывечысе пий кок-кум гана опталтыш, ковам пален налмек шыпланыш. Пий йӱкым колын, кудывечыш Тамара лекте. Аважым ужын, вуй шовычшым тӧрлатыш, халат урвалтыжым почкалтыш:
– Авай, тый улат аман. Презылан шудым пуэн пурышымат, пучымышым шолтем. Айда, эр кочкышым пырля тамлена. Венюкат помыжалтын.
Шешкыжын порын кутырымыжлан Овроси ынде ок ӧр: айнымекше, Тамара мо лиймым сайын огешат шарне, шкенжым моткоч тыматлын куча. Аваж ончылно титакан улмыжым пала, чон кӧргыж дене шижеш, а мо верч титакан – умылен ок керт. Теве эр годсек пӧрт кокла сомылымат ворандара, ушкалымат кӱтӱш колтен, коеш.
– Шешке, вара паренге шӱмлан воло, йӧра? Пел ведра погынен, кочкыш вашак дене пырля презылан пуэт, – Овроси шкежат порын мутлана.
Пӧртӧнчылно «Павай!» манын кычкыралме шоктыш. Тиде Веня коважын йӱкшым пален. Куржын лекте, шоҥгыеҥым ӧндалын, шӱйышкыжӧ кержалте. Овроси пӧртӧнчыл мучаштак волен шинче, Веням ончыкыжо шынден, мармелад пакетшым рудыш.
– Авай, мландывалне ида шинчылт, айста пӧртыш пурена, – Тамара ушкаллан йӱаш темен ямдылыме волыштак шӱргыж ден кидшым шӱалтыш, аважлан кынелаш полшыш, пӧртыш вӱден пуртыш.
Пӧрткӧргыштат моткоч ару. Тамара эрден эрак йытыраен шуктен. Овроси ӱстел коклаш пурен шинче, ваштареш пырдыжыште кечыше кугу фотосӱретым шымлен ончале. Мӧҥгыштыжат тыгай фотосӱрет уло, но изирак. А тидым Тамара пелашыжын колмекше кугемден. Овроси гаяк волгыдо шинчан, нугыдо шем ӱпан, салтак вургемым чийыше рвезе онча. Тиде карточкым Валерий армий гыч колтен. Кок ий Свердловск кундемыште службым эртыме деч вара мӧҥгыжӧ толын ыле. Армийысе йолташыже-влак йӱдвелыш пырля каяш ӱжыныт, тушто сай пашадаран верым муын пуэныт. Ончыч Валера сай пашадарым налын, эсогыл, мӧҥгыжат колтеден, а вара озаже тӱлымым чарнен. Пел ий окса деч посна илымеке, чыла кудалтен да толын. Аваже пеш чот йывыртен: ава шӱм шочшо пелен куана шол. Коло ныл ияш рвезылан келшыше ӱдырат вашке лекте: пошкудо ял гыч медшӱжарлан тунем лекше, фельдшер пунктыш пашам ышташ толшо Тамарам шуко ава шке эргыжлан налыктынеже ыле. Но йытыра Кыргорий тудын шӱмжылан утларак пернен. Валерий южгунамже амал деч посна тудын дек коштеш ыле: то вуйжо коршта, то кид-йол пеҥеш, то мӱшкырым путыра… Пуйто. Тамара тиде модышым вара веле тогдаен – йӧратенат шынден.
Кеҥеж эртымеке, ялыште кугу сӱан гӱжлен: ӱдыр-качын куанжым пайлаш уло ял погынен. Сӱан – сӱан гаяк, а вара еш илыш. Тамара, декретыш лекмешкыже, фельдшер пунктыштак шогылто, а Валерийлан ялозанлык артельыште тракторым пуышт. Еш илышым адакат саман локтыльо: совхоз кӱлдымашыш лекте, уло-уке оралтым да техникым ужален пытарышт. Тунам шуко пӧръеҥ, шочмо суртым коден, мӱндыр велыш пашам кычал кайыш. Пӧръеҥ веле мо? Ятыр йоча коча-кова пелен кодыч: ава-влакат Озаҥ, Моско корным такыртышт. Валерий кугу машинашке шинче, дальнобойщик лие. Мӱндыр корнын неле-йӧсыжым пален нале: кунамже Балтий теҥыз марте кая, кунамже Мӱндыр Эрвелышкат шуэш. Сибирь тайга гоч эртыме годым мыняр гана пудырген шогалын, теле йӱштыштӧ, полыш толын шумеш, кылмен-шужен жапым эртарен. Мӧҥгыжӧ пӧртылеш да тӱрлымат каласкала ыле. Икана тайга коклаште тудын фургонжым пире-влак авыреныт, вес гана чот йӱштылан кӧра кылмымек шапаш ораважымат йӱлалтен ырашыже пернен. Аваже шӱм чытырен колыштын, Тамара икана огыл сӧрвален: «Валерий, ала тугак илен лектына? Икшыве ача деч посна кушкеш, ит кай тетла, ит кай…» Валерий аваж ден пелашыжлан сӧрен: «Чыталтыза, эрелан огыл вет… Йолӱмбак пеҥгыдын шогалына. Пӧртымат чоҥыман, икшывымат пукшен-чиктыман. Чыталтыза…» Кок ий гыч Валерийын шонымашыже шукталте: чапле сурт-оралтым нӧлтен шындыш, аважлан у мончам чоҥыш, пӧрт леведышым уэмдыш. Тавым кӱнчаш тӱҥалын ыле да мучашлен ыш шукто – корныш кайыш.
Кайыш: ик эрдене таза пӧръеҥ лектын кудале, вес эрдене колышым кондышт…
Тудо йӱдым Овроси мален ыш керт: ава шӱм вургыжын. Пычкемышыште юмылук воктек лишемын, сӧрвален юмылтен. Кенета телефон йыҥгыртыш, шӱм пурт! лие. «Валерий Самсонов тендан родо-тукымда? Тудым Мамадыш воктен машина тошкен…», – палыдыме пӧръеҥ кочо уверым каласыш. Умбакыже мом ойленыт, Овроси ок шарне, йымалтувыржо денак уремыш лектын куржын, вашкудо Лаймырын окнажым кырен, машина дене Мамадышыш нангаяш сӧрвален. Лаймыр мут деч посна кӧнен. Ял мучаште машина чарналтыш. Кузе ты ойгым шешкылан каласыман? Овроси машина гыч лектынат ыш керт, Лаймырым пурен каласаш йодо. Тамара лекте, уто мут деч посна аваж воктек шинче да чот ондалын шорто… Кок ӱдырамаш ик ойго дене шортыныт. Корно мучко ик мутымат ышт пелеште, Лаймыр гына поче-поче тамакым шупшын.
«Лӱмын машин йымак чыкеныт», – мане ик шопыр. Валерий йӱд вашеш корно воктенсе кочмыверыш каналташ пурен улмаш. Кафеште тудын дек палыдыме еҥ-влак пижыныт: ала оксам йодыныт, ала иктаж-куш наҥгаен кодаш сӧрваленыт – раш огыл… Но мо-гынат келшен огыл, Валерийым уремеш пӱтырен кученыт. Икжап гыч ала-кӧ кафешке пурен каласен: корнышто еҥ тошкалтын. Овроси тидын нерген вес тыгаяк шопыр деч пален налын. Нунын толмашеш эргыжым моргыш наҥгеныт ыле. Ава, вуйжо гыч ош шовычшым руден, корнеш йоген кодшо вӱрым ӱштылын. Кугу машинам тарлен, эргын капшым ялыш кондышт. Тойышт…
Илыш вашталте. Тамара ойгыж дене подылаш тӱҥале, чӱчкыдынак ял ӱмбалне койо. Овроси кум кечыште шонгеме: вуйжо чалеме, могыржо кошкыш. Изи Веня гына кугу тӱнян ойгыжым умылен кертын огыл: ачажым тоен толмеке, йыр погынышо калык коклаште мураш тӱҥалын: пайрем ман шонен. Тидлан ынде кок ият эртыш…
– Авай, чайышкет шӧрым пышташ мо? – Овросин шарнымашыжым шешкыжын йӱкшӧ кӱрльӧ.
Овроси чайгоркажым кучыш:
– Ай, когартымыла модеш! Ешаре, шешке, ешаре, шокшыж дене йылмем изи икшывын гай когарга ынде.
– Авай, – Тамара моткоч йӧндымын шкенжым шижеш, – Венюшна тений школыш кая. Мыйын оксам уке ынде… Чыла йӱын колтышым ала-мо, авай, – шинчажым кораҥдыш, вара уэш сӧрвалышыла ончале, – школ вургемым налаш полшо, молыжым пакчасаскам але шӧрым ужалем да налам. Авай, полшо, пожалысте… – кенета Тамара кӱварӱмбак сукалтен шинче, аважын йолжым ӧндалын, изи йочала шортын колтыш.
Овроси козыра копаж дене шешкыжын вуйжым ниялтыш, угыч фотосӱретысе эргыжым ончале. Эргыжым онча да шешкыжым йӧрата, шешкыжым йӧрата да эргыжым шымала…
– Шешке, чарне ынде… Кынел… Тый Венюшын капшым кандыра ден висен нал-я, пашкар дене йолжым висе. Эрла Чарлаш миен толам…3.
Эрдене Овроси мелнам кӱэште. Шокшо кочкышым пурлде, корныш лекташ ок йӧрӧ. Тыге эше аважак ойлен. Котомкашкыже кум мелнам осылен пыштыш. Юмылук ваштареш шогалын, оҥжым ыреслыш: «Корныштем корнем виктаре…»
– Стапанват еҥгай, погыненат шуктышыч? Айда корнылан шинчына, – Лаймырвате Овросим ужаташ пурен.
– Рита, казам пакча шенгелнак вӱраҥлышым, ончалат?
– Ит коляне, кечываллан толам, йӱктем, а укем шеҥгеч ӱдырна ончалеш. Тый гына сайын миен тол, Стапанват еҥгай, – Лаймырвате Овросин вуй шовычшым тӧрлатыш, котомкажым тупыш сакаш полшыш.
– Чарлажат ынде вашталтын дыр… – семынже мутланен, Овроси кудывечыш лекте.
– Чарлаже вашталтын, но пазарже туштак. Ит ойгыро, от йом, – Рита шонгыеҥым лыпландара.
– Ну, туге лийже…
Овроси олашке писын миен шуо. Пурымаштак шекланыш: ола у тӱсым налын. Тоштыжым пужат, олмешыже у пӧртым нӧлтат. Пазар – тошто верыштак. Овроси, жапым шуйкалыде, шонен толмо пашаж дене ошкыльо. Котомкаж гыч шешкыжын висен пуымо кандырам да шанчашым лукто, пазар мучко ошкыл колтыш. У тунемме ий вашеш чыла гаяк лукышто книгам, тетрадьым, школ вургемым ужалат. «Шинчат шарлас…» – Овроси шонкала, то ик вере, то вес вере лишемеш. Келшыше чием шинчалан вигак ыш верешт. Венюкемлан эн мотор костюмым налам, вара пӱркыт гае каче лийын шогалеш, шоналтен, Овроси ик ужалкалше деран чарнен шогале.
– Уныкамлан школ формым налнем, теве тиде костюм мош шуэш? – кӱшнырак кечыше порсын шӱшан шем костюмым ончыктыш.
– Оксатше сита мо, ковай? Тидыже шергырак вет, кум тӱжемыш шуэш… – тамакым тӱргыктен шогышо ӱдырамаш вашештыш.
– Кум тӱжем? Мо вара… Шӱшашкыже шӧртньым йыгыме мо?
Илалше кевытче тамакшым кудалтыш, костюмым волтен, кован нер ончыкшо тушкалтыш:
– Ага! Шӧртньым йыгыме! – воштылале.
– Шӧртньӧ але шӧртньӧ огыл, но пеш моторыс! – Овроси ковай кандыра чумыркам рудаш тӱҥале.
Чытырыше кид дене тыгеат, тугеат пӱтыркален ончыш – кандыра пеҥгыдын кылдалтын. Шот уке. Пошкудо ужалыше ӱдырамаш налшым эскерен, йолташ ватыжлан воштылале:
– Колтат вет шонго картам! Шкешт орланат, мемнам орландарат. Мом толаша ынде?
– Теве тидын кӱкшытан эрге икшывылан йӧралыже уло мо? – рудымек, Овроси ужалышылан кандыражым шуялтыш.
– Висен ончышаш, – кевытче прилавке шеҥгелан йомо, – уло, ковай, лач ты размерлан толшо уло, – йӱкшӧ шоктыш.
– Тугеже мылам вӱдыл пу, ӱдырем, – Овроси куанымыж дене ласкан-порын ойлен колтыш. – Вара теве тидын кутышан ботинке кӱлеш, –шанчаш падырашым шуялтыш. Пошкудо ужалыше утен каен воштыл колтыш. Овроси куанымыж дене тудым огешат кол, семынже тугак шыргыжеш.
– Ой, уке, ковай, мый йолчиемым ом ужале. Теве ваштарешна ужалат, тушто ончал, – кевытче вашештыш.
– Тау, ӱдырем, ик паша лие, – Стапанвате савырненат шуктыш.
— Ковай, а оксатше? – кевытчын йӱкшӧ торжаҥе.
— Э-э-э калтак, лиям салтак, – Овроси шкенжым шке воштылале, – нелеш ида нал, шонго вуй тыгай вет…
Котомка пундаште тошто шӧр пакетшым кычал муо. Тушеч нершовыч вӱдылкам луктын рудыш, сатучылан кагаз оксам шуялтыш. Пошкудыжо игылтын мане:
– Эрге-ӱдыретше оксагалтамат налын пуэн огыт керт мо?
Ӱдырамаш-влакын кутырымыштым колын, кова деке кумшо ужалыше лишеме:
– Тыланда йолчием кӱлеш? Кӧлан налнеда? Уныкалан? Айста ончалына.
Ужалыше шонгыеҥлан налме арверым котомкашкыже пышташ полшыш, корно гоч вӱден нангайыш, вара шанчаш кутышан йолчиемым ойырен пуыш.
– Тиде келшышаш, очыни, – лыжган пелештыш, — Кудшӱдӧ витле теҥгем шога. Но мый тыланда шулдыракын пуэм: 500 тенгелан налаш келшеда? Ме ялысе-влаклан южгунам шулдештарена.
– Э-э-э-э, кум тӱжем деч вара вичшӱдыжо окса мо? – Овроси шыргыжале.
– Тугеже кагаз атышкыже пыштен пуэм, уныкада куанен чийыже, таза лийже, – сатучо тауштыш.
Овросин куанжылан мучаш уке: уныкажлан школыш каяш полша. Моло гаяк чатка, мотор, у вургеман лиеш. Шонгыеҥын шинчажлан шуко сай сату перныш. Теве йошкар кӧрган калошым пе-е-е-еш налнеже да… «Тений тоштымак чиен пытарышаш», – шоналтыш.
Жап эше уло. Вашкаш нигуш. Автобус кок шагат гыч веле тарвана. Театрым ончалшаш, пужен колтен огытыл дыр… Овроси шке семынже шонкален, корно гоч вончыш. Уке, театр верыштыжак. Самырыкше годым Овроси колхоз калык дене пырля тышке ятыр гана спектакль ончаш толын. «У муро», «Ачийжат-авийжат», «Салика» спектакль-влакым йӧратен ончен. Театр полат ончылно кож воктен ӱмылыш изиш каналташ шинче. Тошто артист-влакым шарналта: Георгий Пушкин, Мария Сапожникова, Степан Кузьминых, Иван Матвеев, Мария Митрофанова, Римма Русина, Майя Романова. Сценыште йоҥгышо муро-влакым кызытат сайын шарна. Семынже муралта:
– Ваш-ваш келшымаш – пиал,
Тиде, вик ойлем, шагал.
Коктын ик ой ден, уло шӱм чон ден
Паша ден илаш пиал.Паша ден илаш – пиал,
Тиде, вик ойлем, шагал.
Йоҥылыш лият – йолташ-влак полшат,
Тиде адакат улеш пиал.Куанен илаш – пиал!
Тиде, вик ойлем, шагал.
Ойгым чытымаш, йӧсым сеҥымаш
Адакат улеш пиал…
Театрыш пурен-лекше-влакат улыт. Овроси тӱсленак ончыш: ала иктаж палыме артист койылда. «Еш илышышт мо шот вара? Мыйын семынак шонгемыныт дыр. Икшывышт ончат-уке? Шоҥго пӧртыш веле наҥгай кудалтат ман гыч шоктыш», – Овроси шонкала.
Игече шокшо. Кече шыже велыш тайныме деч ончыч мландым сайынак ырыктен кодынеже. Овросим омо темдале: ала шокшо кече йымалне коштмо дене, ала шуко еҥ коклаште лийме дене вуй чот пеҥеш. «Ик шӱшпык омым малышаш гын веле?» – шоналтышат, котомкажым ӧндалын, кож тӱҥыш эҥертыш.
Ик жап гыч омым ужеш: пуйто пасушто шурным тӱредеш, воктенжак ош вынер тувыран Тамара ден Венюкшо кылтам чумырат. Кенета, шӧртняҥше шурно пасум лойгыктен, Валерий куржын тольо. Тудат ошым чиен. «Авай, мый тольым!» – оҥ пеленже ӧндалеш. – Авай, айда мӧҥгӧ каена, нойышыч вет…
– Чыте, эше тӱред пытарен омыл.
– Э-э-э, сорлатым Тамаралан кодо, тек тӱредеш, а Веню кылтам чумыраш тунемеш. Тудат ынде кушкын, ончал…
– Чын, эргым, Венюна тыйын гаяк патыр кушкеш.
– Айда, – Валерий уэш аважлан кидым шуялта, — ачай тыйым шукертсек вуча…
Юарлыше уныкажым, шӱлыкан шешкыжым ончалын, Овроси эргыж пелен тарвана…4.
… «Э-ла-лай, э-ла-лай» – Тамаран йӱкшӧ адак ял мучко шергылтеш.
– Адак логаржылан муынат шуктен, – Лаймырвате пелашыжым пашаш ужата.
– Эргыже школыш кая вет, куанен, – Лаймыр вашешта. – Мом ыштен кертына ме, Риту? Тамара гай тулыкшо тӱня мучко миллион! А мыняр икшыве ача-аван улмо ӱмбач тулык кушкеш?..
Тувырым чиен, картузым упшалын Лаймыр кудывечыш лекте. Лаймыр вате окна воктек шинче. Машина кудывече гыч кудал лекте да ял мучашкыла кудале. Шукат ыш эрте, Лаймыр уэш капка ончык кудал тольо. Лаймырвате марийже ваштареш лекте.
– Чий, олаш каена. Ялсовет председачыл мыйым шогалтыш: олаште Стапанват енгайым колышым муыныт.
– Ой, юмет… – Лаймырвате магырен шорташ тӱҥале. Пӧртыш пурен, содор вургемым вашталтен чийыш.
Машина уэш корнышко тарваныш. Кевыт воктеч кудал эртыме годым Лаймырвате ужын шуктыш: тенгылыште вуйым кумык сакен, Тамара шинчылтеш. Кидыштыже – кленча. «Э-ла-лай, э-ла-лай» мурыжо у ойгым гына сӧра.
Зоя Глушкова ямдылен.