Надежда Эмыкан: Яндар кумыл дене гына почеламут шочеш

Сылнымутшо ава гай шыма, памаш вӱд гай яндар, сылне сӱретан, пӱсӧ шонымашан, тургыжландарыше да шонаш таратыше. Мутем тыматле ӱдыр, йӧратыме пелаш, ава да самырык поэтессе Надежда Васильева кызыт Моисеева (Надежда Эмыкан) нерген. 
Надежда Советский районысо Роҥго селаште шочын-кушкын. Верысе школын 9 классшым тунем пытарымеке, Йошкар-Оласе педагогике лицейыш тунемаш куснен. Варажым, Марий кугыжаныш университетыште кӱшыл шинчымашым налын. Университетым тунемме жапыштак И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжын «Мер да тӱвыра паша» пӧлкажым заочно тунем лектын.
Надежда марий лудшылан у лӱм огыл. Эше школышто тунеммыж годымак почеламутым возен. Марий кугыжаныш университетыште шинчымашым погымо жапыште, 2007 ийыште, «Ида шылтале мыйым» почеламут сборникым савыктен. 2014 ийыште Эстонийыште «Родо-тукым кыл» программе полшымо дене «Кастене лыве лиям» маналтше вес сборник ош тӱням ужын. Шукерте огыл Республикысе йоча да самырык-влаклан В.Колумб лӱмеш книгагудышто «Мый шошын ӱдыржӧ улам» лӱман черетан почеламут ойпогыжым презентоватлен. Кузерак самырык поэтессе ила, могай пашам кызыт шукта? Нине да моло йодышлан вашмутым шкеж деч йодна.
— Надежда, почеламутым возаш тӱҥалаш тыйым мо але кӧ таратен?
— Сылнымутым мый изинек йӧратенам. Школышто марий литератур урокышто лудаш пуымо материал деч посна, книгагудыш миен, тÿрлö марий классик-влакын произведенийыштым налын лудынам. Адакшым ачам поэт, сандене мӧҥгыштына поэзий шӱлыш эре лийын. Могай у марий книга-влак, поснак почеламут сборник-влак, лектыныт гын, ачам чыла налаш тыршен. Оҥай, тиде койыш варажым мыланемат куснен. Книга-влакым лудын, шкаланем у лӱм-влакым почынам. Тунам мыят почеламутым возаш тÿҥалам манын шонен омыл. Туге гынат поэзийыш вучыдымын толшо улам манаш ок лий. Школ парт коклаште шинчыме жап гыч университет марте мый опытым погенам. Возаш тӱҥалмем годым (а возымо пашалан лач университетыште пижынам) мый почеламут чоҥымо правилым тӱрыснек паленам. Паленам, мо тыгай размер, рифме, ритм. Сандене кызытат, тунамсе эше возаш гына тӱҥалше студентке семынак, почеламутым возымо годым схемым сӱретлем, слогым шотлем. Тыге мый шкемым тергем. Очыни, лач поэзийым йӧратыме кумыл мыйым возаш таратен.
— А икымше почеламутет шарнет? Молан але кӧлан тый тудым пӧлекленат?
— Икымше почеламутым мый эре кудымшо классыште возенам манын шоненам. А тений март тылзыште эртыше усталык касышкем марий йылме урокым туныктышо Людмила Владимировна Александрова мыйын визымше класс тетрадем дене толын. Сценыште, калык ончылно икымше почеламутем лудын ончыктыш. Моткоч вучыдымын лие. Тугеже икымше почеламутем визымше классыште шочын манаш кӱлеш, но тудо ятыр йоҥылышан, сандене 6-шо классыште возымо шочмо ял нерген почеламутем икымшылан шотлем. Адакшым тиде почеламут варажым «Район илыш» газетыште савыкталтын.
Надежда Моисеева— Студент пагыт – пеш весела пагыт. Тыйынат, очыни, ушеш шуко шонымаш кодын?
— Университетыште кокымшо курсышто тунеммем годым университет пеленак «Поэзий шепкаште» кружок пашам ышташ тӱҥалын ыле. Моло ÿдыр-рвезе-влак дене пырля мыят кумылын ушненам. Сылнымут паша деч посна мый моткоч кушташ йöратенам, санденак икмыняр ий Марий кугыжаныш университет пеленысе «Марий мурсем» ансамбльыш, а варажым «Мари» лӱман мурышо да куштышо калык ансамбльыш коштынам. Тиде жапыштак Республикысе марий тÿвыра рÿдер пелен улшо калык театрыште йолташем-влак дене пырля тÿрлö рольым модынам. Икманаш, студент пагыт пеш веселан эртен кайыш.
— Шке сылнымутыштет могай темым утларак почаш тыршет?
— Посна темым поэзийыште ойыркалымашем уке. Могай таче кумыл, тугай почеламут шочеш. Кеч-могай темылан: я йӧратымаш нерген, я илыш але шочмо ял нерген возаш тӱҥалам гынат, почеламутын сӱретшым пӱртӱс образ полшымо дене почам. Лӱмын пӱртӱс образым ом шоно, тудо шкежак ала-кузе шочеш. Ынде иктаж бытовой темыланат возен ончаш кӱлеш манын коклан шонемат, садак ушем пÿртÿсын моторлыкшым кычалеш. Тыгай улмаш мыйын поэзий.
— Ятыр поэт да писатель шке интервьюштышт сылнымут саска вучыдымын шочмо нерген ойлат. Тыят тыге вашештет ыле мо?
— Почеламут тÿрлö семын возалтеш. Кунам гын паша верыштак икмыняр корно-влак вуйышко толын пурат да нуным вашкерак кагазыш пышташ тыршет. А кунам гын мӧҥгыштӧ кастене, йоча-влакым малаш пыштымеке, лӱмын возаш шинчат. Чылажат вет кумыл деч шога. Кумылет уке гын, кеч тый кечыгут кагаз лаштыкым ончен, удыркален шинче – шот ок лек. Яндар кумыл дене гына сай почеламут шочын кертеш.
— Почеламутет-влакын икымше лудшыжо кӧ?
Почеламутем-влакын студент улмына годым икымше лудшыжо да аклыше лишыл йолташ ӱдырем, (кызыт  шешкым) Алёна Яковлева лийын. Тунам мый возымемжымат шылтенам, моткоч вожылынам. Мый паленам, кузе моло поэт-влак возат, могай нунын кӱкшыт, сандене тиде пашам модышлан гына шотленам. Варажым, вожылмым сеҥымеке, икмыняр почеламутым «Ончыко» журналыш пуэнам. Шуко сай ойым колынам. Кугурак поэт-влак умбакыжат сераш темленыт. Лач тунамак ачамат икымше гана почеламутем-влакым ужын да возымемлан моткоч ӧрын. Кызыт ачамлан нуным ончыкташ ом вожыл, кӱлеш годым каҥашымат йодам. Ондакысе семынак Алёна денат чӱчкыдын пырля шинчын почеламут-влакнам лончылена. Южгунам ваш-ваш мокталтенат колтена.
— Нимом шылташ, шукынжо почеламутым, ойлымашым, мурым возен шогат – поэт, писатель, бард лийнешт. Но вет могай-гынат кӱкшытыш шуаш манын,чот тыршыман да профессионал-влак деч тунемман.
— Чын. Моткоч тыршыман. Теве шукерте огыл вес район гыч ик марий толын, мурым пеш шочыктынеже, почеламутшым конден. Почеламутын идейже сай гынат, ритмжат вашталтеш, рифмыжат пеш начар, южо вереже укеат. Мый тудлан почеламут чоҥалтме правилым умылтараш тӧчем, но тудо ынежат колышт да ынежат умыло. Вашкеракын мурым калык ончыко лукташ кумыл виянрак, очыни. Але вес пример: ик ӱдырамаш почеламут тетрадьшым конден. Шукерте огыл возаш тÿҥалын гынат, почеламутшо ятыр погынен. Тудланат размер нерген каласышым, ӱмбакем нимом умылыдымо гай ончыш. Сандене почеламутым возаш шонышо-влаклан мый эре ойлем: «Почеламутым сайын возен огыда керт гын, тунемза почеламут чоҥалтме правилым. Ида ӧркане, схемым сӱретлыза. Вес авторын произведенийыштым лудса». Мый шкеже тиде школым эртенам, шукылан лач книга деч тунемынам.
— «Ида шылтале мыйым», «Кастене лыве лиям» да шукерте огыл лекше «Мый шошын ӱдыржӧ улам» книга-влакын авторжо улат. Ала у книгалан материалым ситаренатат?
— Кызыт почеламут-влак шагалрак возалтыт. Шуко жапым ешлан да пашалан ойыраш логалеш. Икшыве шочмо амал дене мый моло семын шкаланем канаш жапым пуэн ом керт, кевытем уло. Шуко вий тушко кая. Тыгак мый икмыняр ий клубышто пашам ыштенам, йоча-влакым кушташ туныктенам. Верыште нимынярат шинчен ом керт, эре ончыко кайыме да уым пален налме шуэш. Туге гынат чонышто поэзий кумыл нигунам лыпланен огыл. Шке ом возо гын, вес писатель-влакын произведенийыштым лудам.
— Ятыр почеламутет-влаклан семмастар-влак, семым келыштарен, мурым шочыктеныт. Тачысе кечылан тыйын сылнымут саскатлан келыштаралтше мыняр муро ош тӱням ужын?
— Чыным каласаш гын, мыняр муро шочмым ик ганат шотлен омыл. Иктаж 15 утларак уло дыр. Мыланем тиде йӧршеш тӱҥ огыл. Тÿҥжö – муро калыкын чон гоч эртыже, шонаш таратыже.
— Кузе шонет, марий сылнымутышто ситыдымаш уло мо?
Марий сылнымутышто, мыйын шонымаште, ситыдымаш йӧршеш уке. Ситыдымаш кызыт вес йыжыҥыште. Тидын нерген кызыт ойлымо огеш шу. А сылнымутна поян. Мемнан шуко авторын шкенжын ойыртемалтше йӱкшӧ уло, нунын мутвундыштат кумда. Кажне лудшо деке, рушла каласаш гын, подход уло. Йоча-влакланат кызыт шагал огыл книга савыкталт лектеш.
— Пелашан улат, кок эргет уло. Ешет дене палдарет?
— Ешем нерген мый моткоч шуко ойлен кертам, поснак йöратыме изи икшывем-влак нерген. Ӱмаште ешем эшеат кушко: кеҥежым эргым шочо. Ынде ме пелашем дене кок пачаш пиалан айдеме улына, кок эргына кушкыт. Кугуракше, Артемий, 5 ияш, тудо вес ийын икымше классыш кая. Моткоч книгам йöрата. Кызытак лудын мошта, примерым шотла, возаш тунемеш. Моткоч йöрата мут-влаклан рифмым кычалаш. Ме коктын чӱчкыдын изирак почеламут корно-влакым шонена. Изиракше, Данимир, идалыкым эртыше, койышыж дене изаж дечын ойыртемалтеш. Изи гынат, тÿрлö технике деке шÿман, кеҥеж гоч ачаже пелен иктым-весым «ачалкален» коштын. Пелашем нерген ойлаш гын, тудо мыйын моткоч тыматле койышан, пашам йӧратыше. Кеч могай тÿҥалме пашаштем — эн ӱшанле эҥертыш.
— Лудшына-влаклан мом тыланет ыле?
— Поро йолташ-влак, лудса «Кидшерым»,
Кучыза пеҥгыде кылым ваш-ваш.
Кече еда налза шуко уверым,
Илыш ден тӧр тыршыман ошкылаш .
— Тау, Надежда.

Николай Любимов мутланен.

Кидшер
Шонымашым ешараш