Мут кылдыш формо да смысл могырым чоҥалтеш. Формо могыр чоҥалтмыжым тудын структурный схемыже ончыкта.
Структурный схеме – минимальный синтаксический конструкцийын чоҥалтме отвлеченный образецше.
Тудо ончыктен шога:
- мут кылдыш – ышталтме негызыште улшо синтаксический каласалтме йӧнжым;
- синтаксический кылын могай-гынат негызеш чоҥалтше мут кылдышыш пурышо ужаш-влакын тыгай кыллан келшыше обязательный палышытым;
- синтаксический кылым ончыктышо мут радамым.
Мут кылыдышыште ужаш-влак кеч-могай лийын огыт керт, ужаш-влакын морфологический составыш да грамматический/семантический тӱсышт синтаксический кыллан келшен толшаш улыт.
Мутлан: вургем ямдылаш – Nakk – Vinf, составым вашталташ гын – ямдылалташ лиеш. Тудо переходный глагол гыч лиеш.
Мут кылдышын чоҥалтмыже ужаш-влакын морфологический составыштлан грамматический, семантический койышышт дене кылдалтше посна условий-влак кӱлыт. Йылмыште ужаш лач ик тӱрлӧ семантический значениян мут формо дене веле кылдалт кертеш:
- Шинчам кумаш;
- Туштым тушташ;
- Печым печаш.
«N» моделян мут кылдышыште ужаш-влак лӱман келыштарыдыме кыл дене кылдалтме годым рашемдыше ужаш рашемдыме ончылно лийшаш.
Мут радамын вашталтмыж годым экспрессивный сын луштаралтеш:
- Кече йошкарген лектеш.
- Лектеш кече йошкарген.
- Лектеш йошкарген кече.
Мут кылдышын смысл могырым чоҥалтмашыже мут кылдышын грамматический значений дене палдаралтеш.
Валерий Максимов,
филологий наука кандидат, доцент