Пеледыш пайремым эртараш шонымаш икымше гана 1920 ий 27 февральыште Вятка губернийысе Малмыж олаште эртыше II калык погынышто шоктен. Тиде шонымаш у курымын шÿлышланже келшыше гай койын. У пайремым Йошкар пеледыш пайрем манын лÿмдаш да Шернур селаште эртараш пунчалыныт. Тудо Семык пайрем олмеш лийшаш улмаш. Пайремым эртараш да тудлан вуйын шогаш Шернурысо педкурсышто туныктышо, драматург да мер пашаеҥ А.Ф. Конаковлан ÿшаныме. 1920 ий 27 майыште Пеледыш пайремыш кок тÿжем наре калык погынен. Ты пайремыштак, манаш лиеш, пайрем эртарымын шке тÿс-ойыртемже почылтын, тиде – официальный, тÿвыра да яра жап эртарыме, спорт ужаш лийын. Пайремын тиде йÿлаже кызытат вашталтын огыл, манын кертына.
Жап эртен. Йошкар пеледыш пайрем уло калыклан келшаш тÿҥалын. Тудо Шернур вел деч умбакылат шарлен. 1923 ийыште МАО-н исполкомжо, пайремын калыклан чот келшымыжым ужын, пайремлан кундемысе статусым пуаш лийын. 1923 ийыштак Йошкар пеледыш пайремым МАО-со паша калыкын революций шÿлышан кечыжлан шотлаш пунчалме. Пайрем кечылан 24 май, изарням, палемденыт. Тудо Семык марий календарь пайрем дене келшен толын. Тыге икымше гана Краснококшайскыште Пеледыш пайрем эртаралтын. Историй тыгыдерыш пурыде палемден кодена: Пеледыш пайрем кугу тÿвыра — сотемдарыше значениян лийын да марий калыкын шке у автономиеш пырляҥмыжлан йöным ыштен. 1931 ийыште национальный кундемласе политик шÿлышан процесс тÿҥалме дене МАО-со Йошкар пеледыш пайрем эртарымым аҥысыр националистический пайрем семын онченыт да тудым эртараш чареныт.
Кумло ий утла шуйнышо кÿрылтыш деч вара 1965 ийыште Пеледыш пайремым уэш шарналтеныт. Марий обком бюрон пунчалже почеш Пеледыш пайремым эртарыме нерген увертареныт. Тудо, шошо ага пытымек, июньын кумшо рушарнянже эртаралтшаш улмаш. Шот почеш пайрем ондак колхоз ден совхозлаште эртен, вара райрÿдерлашке куснен да Йошкар-Олаште республик пайрем семын мучашлалтын. Пайрем эрденак рÿдö уремла дене ошкыл эртыме дене тÿҥалын, вара Пÿнчерыш куснен. Пайремын волгыдо койышыжо лач пÿртÿс лоҥгаште, чодыра, эҥер але ер воктене эртарымаште улмаш. Шымлызе-влакын палемдымышт почеш, уэш илышыш пурышо Пеледыш пайрем кумдан эртарыме совет пайрем сынже дене ойыртемалтын, тунамак шке калык сынжат палдырнен. 1960–1980-ше ийлаште Пеледыш пайрем уло калыкын йöратыме пайремже лийын.
1990-ше ийла гыч Пеледыш пайрем умбакыже вияҥ толеш. Тудо у формо да шонымаш-влак дене сöрастаралтеш. Индеш лу утла ияш историйыштыже традицийым аралыше да палыме калык пайрем лийын кодеш.
Евгений Кузьмин, историй шанче кандидат