Нигунам огеш мондалт шучко сар!

Сар… — шучко, нигöлан кӱлдымо неле саман. Мутшак чоным туржшо, кочо, шинчавӱд йöршан. Кеч-могай сар шуко еҥым тулыкеш кода, ятыр самырык илышым пеленже наҥгая. 1418 кече ден йӱд мучко шуйнышо тиде Кугу Ачамландылык сар 20 утла миллион ӱдыр ден эргыжым пытарен. Мутлан, Пошкырт кундемысе Калтаса район гыч сарыш 11 987 еҥ  каен, Шочмо элна верч вуйжым 4 950 еҥ пыштен.
Совет еҥ-влак але марте уждымо патырлыкым, пеҥгыдылыкым ончыктеныт. Тыге Брест крепость 30 кече кредалын, Ленинград — 900, Севастополь — 250, Сталинград — 163, Москва — 90 сутка утла, Одесса ден Киев — 73 йӱд-кече дене.
Посна еҥ-влакын лӱддымылыкыштым, чолгалыкыштым шочмо эл-ава ятыр орден да медаль дене палемден. Тӱням öрыктарыше подвиг-влак кажне боецлан пример, тыл пашаеҥлан ӱнарым ешарыше вий лийыныт. Теве, мутлан, Александр Матросов семын 300 наре воин ДОТ ден ДЗОТ амбразур-влакым эн яндар вӱран шӱмышт дене петыреныт.Марий калык кокла гыч тыгай подвигым Волжский районысо Олыкъял марий Зинон Филиппович Прохоров, Курыкмарий районысо Удельная ял гыч гвардий сержант Константин Прокопьевич Кутрухин, Морко районысо Изи Корамас ял рвезе рядовой Василий Иванович Соловьёв ыштеныт.
Моло подвиг нерген каласаш гын капитан Николай Гастеллон самолёт экипажшыла 74 лётчик йӱлышö тулан машинажым тушман ӱмбак сӱмырен.Виктор Талалихинла мемнан чапланыше 200 утла авиаторна южышто фашист самолётыш керылтын, тараным ыштен. Элна 12 тӱжем наре еҥлан Совет Союз Герой лӱмым пуэн; 2500 наре воин Слава орденын тӱрыс кавалерже лийын.
Марий калыкынат шуко тӱжем эргыж ден ӱдыржо, кидыш сарӱзгарым налын, шучко фашизм ваштареш кредалын. Нунын кокла гыч 14 тӱжем еҥ тӱрлö орден да медаль дене палемдалтын, 40 утла еҥлан Совет Союз Герой лӱмым пуымо. Ончалза марий герой-влакын лӱмыштым:

  • Кубакаев Тимиряй Кубакаевич;
  • Васильев Василий Семёнович;
  • Ишкинин Ишмай Иштубаевич;
  • Орсаев Егор Орсаевич;
  • Алексеев Евсей Алексеевич;
  • Суворов Сергей Романович;
  • Бастраков Георгий Фёдорович;
  • Краснов Зосим Алексеевич;
  • Громов Алексей Николаевич;
  • Лебедев Михаил Васильевич;
  • Павлов Николай Павлович;
  • Прохоров Зинон Филиппович;
  • Радугин Феофан Григорьевич;
  • Рябинин Николай Сергеевич;
  • Соловьёв Василий Иванович;
  • Шумелев Александр Прокопьевич;
  • Яналов Андрей Михайлович;
  • Зарецкий Михаил Александрович;
  • Мамаев Николай Матвевич.

Сар, сеҥымашСар каен шогымо жапыште тылеш кодшо ӱдырамаш, йоча да шоҥго-влаклан вий шутыдымо паша пернен. Пӱйым пурлын, шукыж годым пеле шужен, ял ден оласе калык сеҥымашым лишемдаш полшен.
Фашизмын тӱсшо бойлаште веле огыл койын. Эше 1933 ий гычак ваштареш вуй нöлталаш тоштшо-влаклан Германий мландыште концлагерь-влак ышталташ тӱҥалыныт. Бухенвальд, Дахау, Захсенхаузен, Ораниенбург да моло лагерьлаштат шуко антифашист илыш дене чеверласен.
Европысо шуко эллам шке кидыш поген налмеке, Гитлер концлагерь-влакын чотыштым кугемден, да нуно утларакше Польшын мландешыже ышталтыныт. Осаенцим, Майданек, Треблинка, Собибур… — лӱмыштак айдеме чоным чытырыктыше лийыныт. Нине лагерь-влакын капкашт гоч 18 миллион еҥ каен, 11 миллионжо кочо шикшыш, сур ломыжыш савырнен.
Кеч-могай сар колымашым конда.Тудлан йоча, ӱдырамаш, шоҥго але боец- садак. Пӱртӱс айдеме тукымлан икгай шӱм-чоным пуэн. Ме чылан илаш шочынна! Ме чыланат икгай йöратен моштена чылажымат: шочмо-кушмо мландынам, ялнам, суртнам, илышым пуышо ача-аванам — икманаш,илышым аклена! Тыгеже, тыныс верч кажныже чот шогышаш, айдеме чонжым арален кодышаш!

Автор: Арсентий Ачибаев

Кидшер
Шонымашым ешараш