Марий калыкын Х погынжо эртен кайыш. Шочмо калыкна самырык тукымын саманыште илымыже, йӱла, шочмо йылыме да еш илыш нерген мутланен.
Кажне кумылан делегат погынышто шке докладшым лудын але шонымашыжым ойлен. «Кидшер» интернет-журнал 2012-2016 ийласе Мер каҥашын оналмашыже Алёна Иванован докладшым лудаш темла.
Пагалыме Президиум, X-шо Марий калык Погыныш чумыргышо шергакан делегат, эскерыше да уна-влак!
Шочмо калыкна черетан Погыныш чумыргыш. Моткоч куанле уэш палыме-влакым вашлияш, мут ярымым рончаш, мер толкыныш ушнышо моло-влак денат палыме лияш. Тыге чылан пырля, ӱшанем, ик ойыш шуын, ончыкылык паша радамнам каҥашена.
IX-ше Погынышто мыланем марий самырык тукым дене пашам ышташ ӱшаненыт. Тачысе саманлан келшен толшо у йӧн-влак полшымо дене шке йыр тӱрлӧ кундемыште илыше чолга, ушан-шотан самырык вийым ушен, мер пашам виктараш.
Чылажым ойлаш ом тӱҥал. Марий самырык тукымын икмыняр пашажым гына палемден кодынем.
— Россий да тӱнямбал кӱкшытыштӧ эртыше конгресс, Погын, шанче-практик конференций, фестиваль, слётышто марий самырык тукым шке вийжым терген. Палемдыде огеш лий самырык-влакым чумырышо Россий кӱкшытан «Таврида», «iВолга», «Селигер», «Итуруп» да моло лагерьым.
— 2009 ий годсек «Мый марла ойлем» акций эртаралтеш. Марий Элнан рӱдӧолажым гына огыл авалта. Таче ты акцийын эмблемыжат кумдан шарлен.
— 2012 ийыште «Марий еҥлан марла книга» акцийым увертаренна. Ты жапыште 10 тӱжем наре тӱрлӧ савыктышым погенна, яллашке колтенна. Марий лудшылан лудаш темлалтше ик эн сай книга-влакын спискыштым ямдылыме.
— Ялысе ӱдыр-рвезе-влак дене вашлиймаш-влакым эртарыме. Тӱрлӧ йодыш-влакым каҥашыме. Поснак кеҥеж пагытыште канышым пайдалын эртараш тыршыме.
— Курыкмарий районышто «Кравец» лӱман регион кокласе самырык-влакын форумыштым эртарымашке чолган ушнымо. Тудо кок гана эртен. Тылеч посна школышто тунемше ӱдыр-рвезе-влаклан туныктымо семинарым эртарыме.
— Литератур идалыкыште ятыр паша шукталтын. Ты идалыклан ме ончылгочак ямдылалтынна. Талешке кечын ӱдыр-рвезе-влак Сылнымут флешмобышко ушненыт. Оласе кумдан чапланыше поэт да писатель-влакын памятникышт пелен почеламут-влакым лудыныт. Ты флешмоб нерген посна положенийым ямдыленна.
— Рудӧолаштына куштымаш флешмоб лийын. Тудым видеошко войзен, чыла вере шараш тыршенна.
— «Йыргешке пӱкен» мутланымашлаште эреак пӱсӧ йодыш-влакым каҥашыме. Нуно Т. Евсеев лӱмеш калыкле тоштер пелен эртеныт.
— 2015 ийыште Россий кӱкшытан проектлаште шке вийнам тергена. «Россий Президентын 85 йолташыже» радамышке логалынна.
Пытартыш жапыште кок самырык ушем регистрацийым эртен.
Шымлызе-влакын палемдымышт почеш ятыр финн-угор калык 21 курымым гына илен эртара, вес курымыш огеш вончо. Тидымак палемден коден шукерте огыл эртыше конференцийыште профессорна Ксенофонт Никанорович Сануков. Глобализий чыла изи чотан калык-влакым авалтен. Пашаже калыкын чотшо иземмаште гына огыл, тӱҥжӧ экономикысе вияҥме корныж дечынат шога. Пӱтынь тӱня мучко экономикын кылже шарлен, иканаште шуко элым авалтен. Поснак мер-политике илышым. А экономике дене таче мо ышталтеш, те шке раш паледа.
Финн-угор да марий мер толкын социально-экономический корнылан огыл, тун шотышто этнокультурный йогыным ойыреныт. Тидын нерген турло погынышто, конференцийыште ик гана веле огыл кутырымо, резолюций-влакым пеҥгыдемдыме. Умылем: ме лач тидын дене моло дечын ойыртемалтына. Чылажат тукым тукымыш куснен, виян толын.
Жап толын шуын у шинчымаш дене, у вий дене, у йӧн-влакым кучылтын, ожнысо паша опытымат шотыш налын, эртыме корнынам, тӱвыра поянлыкнам, шке шотан йӱла ойыртемнамат авалтен, верысе экономикылан тӱткышым ойыраш.
Таче ме ужына: самырык-влак гына огыл, кугыеҥжат паша укелан кора олаш але тора кундемыш илаш куснат. Кеч южыжо икмыняр жаплан торлат гынат, ял илыш дене огыт иле, ял дечын торлат. Ешышт дечын торлат. Сай илышым кычал каен, куш миен шуат ала? А шочмо вел, садак чонлан лишыл, чон-шепка. Айста шке кундемнам пойдарена!
Кызыт Российыштына этнотуризм, вес семынже ялысе туризм виянеш. Кугыжаныш могырым изирак бизнесым кучышо амалкалче-влаклан полышым ойырат. А таче ты пашам мемнан марий коклаште шагал еҥ шуктен шога.
Брендинг территорий. Тиде верысе кундемым пойдарен, тӱзатыме да палдарыме паша. Тыге ме тоштылан энертен, национальный культурым арлен, у йӧн-влакым кучылт кертына. Тидланже Ме шке илышна дене ила. Йодмашнат весе. Саманын вашталтмыжым шижына, умылена. Мер-политике илышым эскерена, мо ышталтмым ужына, моло калык дене кылым кучена, йот элысе шымлымаш-влакымат ушышкыга пыштена, тӱрлӧ кундемлашке лектын коштына. Чылажымат иктешлен, ончыкылык нерген шонен ыштена. Шот дене, радам дене
Кидмастар-влакна уло тӱнялан палыме улыт. Уста кидмастар-влак дечын самырык-влак тунемыт. Саманалан келшыше вес кидпашам шонен муыт. Нунылан полышым пуыман, конешне.
«Корка пайрем». Оршанке районын гербыштыже коркам сӱретлыме. Ятыр марий ешлан корка тиде моткоч саклыме арвер.
Мутлан, Козьмодемьянск оласе кава йымалсе тоштерыш, Юринысо замокыш кушечын гына турист-влак огыт тол. Тыгайжым Волжск, Морко, Параньга але Оршанке кундемыштат ышташ лиешыс. Мутлан Унчо кундемыште шукерте огыл почылтшо у тоштер альыже рӱдер пелен регион кӱкшытан фестивальым эртараш, турло кундем гыч журналист-влакым ужаш. Да фестивальжымат але лагерь семинарым нунылан эртараш. Тыге ты мотор вер-шор нерген уло тӱня пален налеш. Калык толаш тӱҥалеш. Тунам корныжат лиеш, кидмастар-влак, ялысе калык верысе ойыртем дене палдарыме дене шке сатуштым аклаш луктыт.
Эше мом гынат оҥайым шонен луктын, Гинесын Рекорд книгашкыже пураш лиеш.
Тидланже мыланна мом ыштыман: 1. Ты аланыште тыршыше-влак пырля ушнен, партнер-влак сетьым ышташ. Тӱвыра да шанче аланыште, экономикыште, бизнесыште, мер толкынышто, кугыжаныш виктемысе еҥ-влак.
2. Тӱнямбалысе эн сай опытан-влакым шымлен лекташ. Мыланна моло-влак дечат тунем шогымаш, пошкудо калык-влакын опытыштлан эҥертыман.
3. Темлымаш-влакдам те мыланна интернет сайтышкына возен колтен кертыда.
Вет пырляште вий маныт калыкыште.
Статистике почеш, мемнан кундемышкына могай гына эл гыч турист-влак огыт тол. А йот элыште да кумда Российыштынат шочмо йылмым палыше еҥ моткоч аклалтеш. Шочмо йылме дене йоча-влакым факультатив семын туныкташ тӱҥалыт гын, ме воскресный школ-влакым почына. Марий – финн, марий – эстон, марий – англичан, марий – япон электрон книга-влакым ямдылена. Видеоурок-влакым войзаш тӱҥалына. Фильм-влакым луктына. Тек йот эл гыч толшо-влак марий йылмылан шӱмаҥыт. Ала кунам марий але рушаҥше марий еҥ дене японец але китаец марла кутыраш тӱҥалеш гын, тунам шижеш да умыла шочмо йылмын вийжым!
Алёна Иванова