Cылнымутын эрласе чурийже – самырык автор

– Ик пагытыште МарГУ дене кылда лушкен ыле? Тиде могай амаллан кӧра лийын каен? Кызыт ынде уэш университет пелен улына?
– Тидын нерген мутым йӧршеш лукмем ок шу да… Могай «поро» еҥын тыршымыжлан кӧра тиде паша лугыч лие, кораҥаш вереште, шкенжым пала очыни. Тиде чыла мыйын туп шеҥгелнем ышталтын, да нимогай заявлений деч посна мыйым кораҥдымыштым жап эртымеке гына пален налынам. Молан тыге лие, умылен шым шукто. Тачат тиде пашам виктарен шогат ыле гын, умылем ыле. Йомынытыс. Тиде мыйын шкемын, студент пӱжвӱд дене ыштыме пашам лийын, пеш жал ыле.  Сандене кудалтен омыл да неле пагытыштат литклублан илен лекташыже чыла йӧным кычалынам. Кызыт туштак улына.

Вашмутланымаш: Игорь Попов – Татьяна Соловьева. Эрласе сылнымутын чурийже – тачысе серызе. «Ончыко», 2015 ий, 10-шо №.

Вигак каласем: Татьяна Соловьева «поро» еҥыште мыйым, Зоя Дудинам, ужеш. Такшым, лудшылан тиде тунаржак оҥай ман ом шоно. Тудлан самырык авторын мом возымыжо, кузе шонымыжо, могай куан-азап дене шӱлымыжӧ утларак сымыстарыше.
Да, эртыше вич ийыште мый Марий кугыжаныш университетыште сылнымут семинарым вӱденам. Тылеч ондак Татьяна «Поэзий шепкаште» сылнымут клубым чумырен ыле. «Семинар» ден «клуб» мут коклаште икгайлыкше уке гаяк. Семинар – у шинчымашым налме, моштымашым пеҥгыдемдаш полшышо паша. А клуб – икгай шонымашан, икгай шӱлышан еҥ-влакын жапым пырля эртарымышт. Тидым умылаш неле огыл. Но самырык автор «Ончыко» журнал гоч (икымше гана огыл!) нелеш налмыж нерген ойла. Але мартеат нимом умылен огыл гын, умылтараш перна.
Шочмо сылнымутын йӱлаже тыгай: кугурак серызе самырыклан полша. Марий Элыштына артистым, мурызым, семмастарым, сӱретчым кыдалаш, кӱшыл школлаште ямдылат, а писатель лияш лӱмын огыт туныкто. Эше Совет кучем годым Миклай Казаков, Валентин Колумб, Анатолий Спиридонов, Валентин Осипов, Юрий Байгуза, Владимир Козлов, Софья Манаева-Чеснокова М.Горький лӱмеш сылнымут институтышто тунемыныт, Александр Юзыкайн, Вера Бояринова, Валентина Изилянова тудын кӱшыл курсыштыжо шинчымашым налыныт. Таче жапын-жапын марий студентым Литератур институтыш тунемаш колтымо нерген мут тарвана, но шонымаш илышыш ок шыҥдаралт. Мут толмашеш: шушаш тунемме ийыште Литератур институтышто кусарыше-влакын пӧлкашт уэш почылтшаш. Тидын нерген тӱрлӧ калык-влак гыч лекше писатель-влакын моско вашлиймаштышт (2015 ий 13-14 декабрь) Моско писатель ушем вуйлатыше Сергей Филатов увертарыш. Ала тушко Марий Эл гыч иктаж самырык авторын тунемаш каяш кумылжо лектеш?
Марий кугыжаныш университетыште семинарым вӱдаш мыланем Финн-угорведений институтын директоржо Кудрявцева Раисия Алексеевна ден тунамсе ректор Макаров Виталий Иванович темленыт. Мый «Марий Эл» газетыште сылнымут йодыш дене редакторлан ыштенам. Тӱҥ редактор Абдулов Александр Саликовичат самырык авторлан полшымо пашалан мелын лийын. Семинар Финн-угроведений институт пелен эртаралтын. Мый раш шарнем: пашалан пижме деч ончыч Татьяналан йыҥгыртышым, ваш эҥертен пашам ышташ темлышым, тыйын – клуб, а мыйын – семинар лиеш, маньым.
Тунам мый, пырля ик нурым куралаш да пашана утларак тўвыргӧ саскан лиеш манын, чынак ӱшаненам. Ушешемат возын огыл студент-влакым пайлен шупшкедаш! Адакшым «Поэзий шепка» клубын пашаж нерген ятыр статьям (шылталенамат, моктенамат) серенам ыле, ик гана огыл мероприятийышкат миенам. Таче ынде изи шояк кугу титакыш савырнен. Кузе ты титак дене илыман, ала?..
Республикыште 1974 ий гыч «Сылнымут шыже» семинар эртаралтеш. Икымше семинарист-влак: Геннадий Алексеев, Вячеслав Абукаев, Альбертина Иванова, Валентина Изилянова, Геннадий Сабанцев, Юрий Соловьев да молат лӱмлӧ мутмастарыш савырненыт, южиктышт калык писатель лўмымат налыныт. Икмынярышт илыш денат чеверласеныт. Таче кок ийлан ик гана эртаралтше «Сылнымут шыже» чапле лектыш дене куандара манаш ок лий. Ондак семинарыште автор кок-кум кече пашам ыштен гын, ынде улыжат кок-кум шагат ойым вашталтат. Возымо произведений нерген келге анализ, темлымаш ок шокто. Писатель ушем автор-влакын возымыштым ончылгоч чумырен, секцийлам вӱдышö-влаклан кучыкташ ок вашке. Чӱчкыдынак автор-влак рукописьым пеленышт веле кондат. Чылажат «эртен» манын ойлаш веле ышталтеш.
Шылташ нимолан: илышнам пужен чоҥымо (кодшо курымын 1990-шо) ийлаште ме сылнымутчо-влакнан ик тукымжым йомдарышна. Ик жап юнкор слётат ыш эртаралт, редакций-влак, институт ден университет пелен кружоклат шапалгышт. Тыгай пуста верыште шочыч 2000-ше ийлаште «Кече-Солнышко» журналын (редактор – Антонина Шакирова) юнкор слётшо, Василий Яналовын сылнымут курсшо. Тыште лӱмлӧ писатель-влак Семён Николаев, Вячеслав Абукаев, Геннадий Алексеев, Альбертина Иванова, Валентина Изилянова, Геннадий Гордеев, Владимир Козлов, сылнымут критик Аркадий Васинкин, Иван Иванов, шымлызе Галина Шкалина, йылмызе Иван Иванов, режиссер Олег Иркабаев дене пырля пашам ыштенна. Василий Яналовын семинарже М.А.Кастрен ушемын, Финн-угор калык тӱвыра-влак фондын окса полышышт дене эртаралтын, иктешлыше сборник савыкталтын. Тыште тачысе самырык автор-влак Анастасия Айгузина (Пошкырт, Чорай), Альбина Гайсина (Пошкырт, Тымбай), Татьяна Алыбина (Марий Эл, Провой,…), Анжела Кибардина (Марий Турек, Мосара), Игорь Попов (У Торъял, Чобык), Вадим Протасов (Киров, Марий Ошай школ), Анастасия Сайпашева (Пошкырт, Тымбай), Анжела Тимоева (Волжск, Кугу Корамас), Руслан Очеев (Параньга, Олор), Татьяна Петрова (Шернур, Марисола) да молат лийыныт. Нунын кокла гыч ятырышт школым пытарыме деч вара журналистике пӧлкашке тунемаш пуреныт. Тыште шочмо йылмым негызленак туныктат манаш ок лий. Садлан Раисия Алексеевна Кудрявцеван, Виталий Иванович Макаровын сылнымут семинар нерген пунчалышт тыглай шочын огыл. Нине автор-влак чылан гаяк «Поэзий шепкашке» коштыныт. Мый денемат кылым йомдарен огытыл. Ончычсо студенткын мыйым шылталаш тӧчымыжӧ тудым нигунарат огеш сылнештаре.
Мый самырык автор-влак дене ятыр ий пашам ыштем. Мыняр идалык – шотлаш кӱлешлыкше уло ман ом шоно. Тӱҥжӧ тиде огыл. Самырык серызе мыйым сылнымут туныктышыжлан шотла мо, ӱшана мо мылам – вот мо утларак суапле.
Таче ынде ты паша шотыштат «Йомынытыс» ман куанен ойлат. Такшым, ме йомын огынал. Ме илена, пашам ыштена. Университетын кышкаржым пужен чоҥымо, у вуйлатыше-влак толмо дене ты пашаланат чарак ышталтеш. Но студент-влак вуйым огыт ший: йыҥгыртат, вашлийыт, у возымыштым лудыт. Мыйын нерген таче тӱрлымат ойлыштыт. Манеш-манеш автор-влак дене кылым ок лушкыдемде, мӧҥгешла, пеҥгыдемда веле. Мемнам сылнымутым йӧратымына ушен. Садлан мыйым йомдараш вашкымыда огеш кӱл. Мый ик гана огыл шке возымаштем марий писательын кок пашам шуктен илымыж нерген (пашадарлан – кечывал(ым) кече, сылнымутлан – яра жап) чаманен ойленам. Россий Федерацийын Паша кодексше мыланемат йӧратыме сылнымут паша дене илаш йӧным ыштен.
Автор-влакым куштымаште кугу пашам ыштен шогат Галютин Юрий Иванович, Семёнова Лидия Васильевна, Тимиркаев Анатолий Тимиршинович, Иванова Альбертина Петровна, Гордеев Геннадий Филимонович. Ий еда сылнымут лудмаш-влакым эртарымашке, «Ямде лий» газетын юнкор слётышкыжо, «ВийАр» ушемын сылнымут таҥасымашкыже кугу кумыл дене ушнена. Республикысе мер илышыште кӧ йомын, кӧ угыч шочын – тиде йодыш таче поснак оҥай. Но самырык еҥлан тидын нерген азапланаш нимолан. Тендан ончылно кумда илыш корно. Тудо ойлен мошташ лийдыме туштыж дене оҥай. Кӧ кодеш, а кӧ йомеш – тидым илышак (историй!) веле каласа.
Мыйым весе утларак тургыжландара: таче Йошкар-Олаште самырык курыкмарий автор дене пашам ыштыше уке. Горный Иван Иванович, Кудряшов Михаил Иванович, Самойлов Владислав Гурьевичын уке лиймекышт, ты паша шыпланен. Ялысе школлаште туныктышо-влак, районысо редакций пашаеҥ-влак тыршат. Поэт, журналист Лобанов Ипполит Иванович «Жера райгазетыште сылнымут лаштыкым савыкта, «Йамды ли» газет лектын шога. Йоча-влак «Самырык тукым» конкурсышто вийыштым чолган ончыктат. Но студент лиймекышт, Йошкар-Олаш толмекышт, нуно йомыт. Марий Эл писатель пӧлкан правленийыштыже тидын нерген ик гана огыл ойлымо. Ты чырым писын тӧрлаш лиеш: Писатель ушемыш але «У сем» журнал редакцийыш курыкмарий литконсультантым пашаш налман.
Мый шке амбицием дене студент-влакын кумылыштым ом шыгыремдыл. Нунылан эре ойлем: коштса Писатель ушемыш, «Поэзий шепка», «Югорно» клублашке, редакцийлашке, театрлашке, сылнымут каслашке. Лӱмлӧ автор-влак дене палыме лийза. Кычалза шке лудшыдам. Шукышт мыйын ойым колыт. Тидыже самырык автор-влакын сылнымутышт газет ден журналлаште савыкталтмышт гочат коеш. Вич ий жапыште ятыр публикаций ямдылалтын, сборник-влак лектыныт. Кокытшо нерген поснак палемден кодем.
«Юзо йӱд» книга Тарту университетын аспирантше Елена Лебедеван проектше почеш марла, эстонла, венгрла савыкталтын. Эстон йылмыш кумдан палыме писатель Арво Валтон, венгр йылмыш йылмызе да сылнымутчо Янош Пустаи кусареныт. Книгам Эстонийын родо-тукым калык-влак шотышто программыжын, Хельсинки университетысе студент ушемын окса полышышт дене Йошкар-Олаште савыктыме. Автор-влакын (Марий кугыжаныш университетым ондак тунем пытарыше да тачысе студент-влакын) возымыштым мый чумыренам.
Сборникым ямдылыме шотышто кугу полышым Арво Валтон пуэн. Тудо марла возымым родо-тукым калык-влакын пашашт дене таҥастарен да кокла кӱкшытан семын аклен. Утларак эрыкан почеламутым сераш, темым кумдаҥдаш, мутвундо поянлыкым улаҥдаш темлен. Валтонын темлымыж денак автор-влак шканышт марий лӱмым ойыреныт: Надежда Эмыкан, Алёна Корамас, Аланур Наюк, Ото Лай, Настя Айгуза, Кӱбар Ангей, Изи Надю, Найдуш Чачи, Марина Яндыбай, Ната Сергайык.
Арво Валтон Надежда Эмыканын, Алёна Корамасын возымыштым ӱшаным пуышо семын аклен. Ӱдыр-влак ты ӱшаным келгын шонен моштымышт, шонымашым лӱдде ойлымышт, лывырге мут поянлыкышт дене суленыт. Тений Надежда Эмыканын «Кастене лыве лиям» кокымшо книгаже ныл йылме дене (эстонла, марла, рушла, англичанла) Эстонийыште савыкталтын. Икымшыжым – «Ида шылтале мыйым» – эше 2007 ийыштак «Плёс» фирме вуйлатыше Воронцов Вячеслав Петровичын полшымыж дене луктын. Таче автор у сборникым марла ямдылен шуктен, савыкташ йӧным кычалеш.
«Моторем, колоем, чукаем» – тыге лӱмдалтын кокымшо книга. Вуймутлан Анжела Кибардинан почеламутшо гыч корным ойырымо. «Юзо йӱдым» ямдылыме годым прозым возышо семинарист-влакын пашашт ӧрдыжеш кодо. Эстон проект почеламут книгалан гына сералтын ыле. Эльвира Рыжован, Надежда Ложкинан, Татьяна Петрован прозыштым ончыктымо шуын. Прозо – сылнымутын негызше. Таче ты жанр дене серыше писатель-влакнат чӱдемыныт. Самырык-влак неле пашалан рӱж огыт пиж. «Моторем, колоем, чукаем» книга 112 лаштыкан. Семинарын пашажым фото дене ончыктымо, кӱчыкын кажне автор нерген каласен кодымо. «Юзо йӱдыштӧ» 3-4 почеламут дене веле пуртымо гын, тыште утларакат темлаш йӧн лийын.
«Ончыко» журналыште пӱсӧ да оҥай мутланымаш чӱчкыдынак савыкталтеш. Лӱмлӧ еҥ-влак деч тӱрлӧ уверым, чон поянлыкыштым, илыш умылымашыштым, тӱняончалтышыжым пален налына, мер илышысе вашталтышлан акым лудына. Но чаманем, ты гана мутланыше-влак икмыняр ойышт дене чотак ӧрыктарат:

…пытартыш жапыште возымо произведений-влакат торжарак шочыт, маншаш, ала-мо…

Могай торжа произведенийым лудында? Авторжо кӧ?

тачысе сылнымут нимомат вашталтен ок керт…
Сылнымут нимомат ок вашталте гын, тудо эше сылнымут лийын шуктен огыл, очыни. Садлан ойгырышаш уке, шокшым кергалтен пашам ыштыман.
Редактор илышыштем икмыняр еҥым ужынам, кудыжо ойленак колта: о, сейчас возем, книгам луктам, поэт лиям. Тыгайже лӱмым ышташ, чапым налаш сера огыл мо? А возымо паша неле, кугу тыршымашым йодеш. Шуко шӧрынжӧ умылаш лийдыме. Возымо годым ик шонымашымак лу, коло, кумло пачаш вует йыр пӧрдыктет, лудат, тӧрлет. Ийготым (мастарлыкым) погымо семын возаш куштылгырак лиеш ман ӱшанымашат чын огыл улмаш. Илен-толын, самырык годсо куштылгын каласен колтымо койыш йомеш. Кажне мутым висаш пыштен висыме гай вискалет. Чон висаште мут кылдыш ок вияҥ гын, йӱмет-кочметым, йӱд ометым мондет. Марий Элын калык поэтше Николаев Семён Васильевич ойла ыле: «Мый тиде пашам гына эн сайын ыштен моштем. Йӱшаш вӱдем, кочшаш киндем – шочмо йылмем, сылнымутем».
Сылнымут нимомат вашталтен ок керт гын, молан ме возена? Молан воза самырык автор? Очыни, шкенжым йӧратыктынеже да. Коло ияшем годым мыят шкемым йӧратыктынем ыле. Но мый пален омыл: кузе тидым ышташ? Илен лекташ манын, тӱрлӧ пашаш коштынам, мом темленыт, тудым шуктенам. Таче мыланем коло ий лиеш ыле гын, шканем каласем ыле: чыталте, шоналте, тыланет тиде кӱлеш мо? Вес могырым, тӱрлӧ пашам шуктышыла мый ош тӱнян моторлыкшым аклаш, порылан поро лийын кодаш, илышым йӧраташ тунемынам. Садлан самырык автор-влаклан утларак калык дене вашлияш, кучемъеҥ дене мутланаш, виш чонан аралалт кодаш тыланем.

…еҥын ойгыжо – лачак шкенжын ойгыжо гына… «Мо тыгае сай, а мо тугай уда?» йодышлан вашмутым огына кычал. Кузе мыланна сай, туге ыштена…

Тыге ойлыштмаш йылтак серызе нерген огыл, ӱшаныза мыланем. Мый умылем: пужен чоҥымо илышна «потребитель» йогынышто эрта. Но чын писатель нигунамат ты йогынышто келанен-куанен илаш ок тӱҥал. Ок керт! Тудо кажне татыште илышым умылаш тыршыме, чыным кычалме, лудшым ӱшандараш тыршыме шӱлыш дене илас. Тудо мер калык ден кучем кокласе кылым ыштен шога. Эрыкан серызе чыным лӱдде, кучемлан келшаш тӧчыде ойла. Ала мутланыше-влак журнал гоч тыге самырык автор-влакым шылталат? Шылтален туныктат? Тыге туныкташ лиеш мо?
Да, таче мер калык писательлан икмыняр шылталыме ойым каласен кертеш. Но садак писатель – тиде кӱкшыт, кудышкыжо шукын кушкын шуаш шонат. Тудо шке шижмыжым да ужмыжым гына ок сере, тудо шке умылымыжым шуко еҥын пӱрымаш яндакше (призмыже) гоч ужын сера.

— «Возымо произведений-влакым лудынат, нимолан тунем огына мошто гын, тугеже чынжым кушто кычалман, каласенат ом керт».

Каласен огыда керт гын, молан ты йодышым тарватеда? Лучо, мом каласен кертыда, тудым ойлыза да пашажат пытен. Лудшо ораде огыл: койышланымым, пышт коймым тӱткын шижеш. Калыкна таче шагалрак лудеш. Но садак мемнан серымынам концертлаште, театрлаште, эфирлаште йоҥгалтарат, модын ончыктат, тӱрлӧ видеоролик, муро-влак шочыт. Сылнымут ятыр пашалан шӱкалтышым ышта, негыз улеш. Тыге ме лудшына-влакым порылыклан, чон арулыклан, вашполышлан, кумда да келге уш-акыллан шӱмаҥдена. Мемнан ӱмбалне пеш кугу порыс кеча: ме шке тукымнан уш-акылже верч мутым кучена. Серызе ты паша деч кораҥеш гын, сӱретче чап верч гына сӱретлаш тӱҥалеш гын, семмастар шканже гына семым шочыкта гын, тугеже кӧ тачысе тукымым порылыклан, кумда тӱняончалтышлан, сылнылыклан кумылаҥда? Ме ача-ава, туныктышо, самырык тукымым куштышо еҥ-влак дене пырля ик пашамак шуктена: айдеме чоным арален куштена. Вет осалже кажне омса шеҥгелне вучен-ороленак шогас…
Мутланымаш гыч ятыр уым пален нальым ман ом керт, но южо ойжо поснак шонкалаш тарата:
1. Вуймутлан «Эрласе сылнымутын чурийже – тачысе серызе» ойым налме. Тиде шонымаш ӱчашымашым лукшо. Мемнан коклаште таче илат, пашам ыштат лӱмлӧ серызе-влак: Юрий Галютин, Леонид Яндак, Мария Илибаева, Альбертина Иванова, Анатолий Тимиркаев, Анатолий Спиридонов, Геннадий Сабанцев да молат. Серыме пашашт дене, мер толкынышто шке шонымашым луктын ойлымо дене нуно тачак кугу пагалымашыжым суленытыс. Нунын сылнымутыштым школ ден университетысе программылашке пуртымо, у тукым возымышт негызеш шке шинчымашыжым пойдара. Нуным «эрласе сылнымутын чурийже» манаш келша мо? Нуно тачысе сылнымутын чурийже огытыл мо? Классик-влакнажым кушан йомдарышда? Сергей Чавайн, Майоров-Шкетан, Шабдар Осып, Никон Игнатьев, Пет Першут, Валентин Колумб курымашлык (теҥгечсат, тачысат, эрласат) улыт огыл мо?
2. «Поэзий шепка» клуб сылнымут ушемыш савырнен, маныт. Изи Марий Элыштына у сылнымут ушемым почмо нерген мут коклан-коклан лектеда.(чӱчкыдынак увертарат.) Кӧлан мо ок келше гын, сейчас у ушемым чумыраш пижеш. Тыге лийын кодшо ийлаште Ветеран-влак ын сылнымут (але поэзий) клубыш дене. Рушла серыше-влакат посна чумыргаш шонымашым икана огыл пелештеныт. Но мый тыге шонем, мыланна таче Светлана Григорьеван вуйлатыме Писатель ушемже (Россий Писатель ушемын Марий Элысе пӧлкаже) тӱҥ ушем лийшаш. Ты мер ушемын уло шке историйже, йӱлаже, сылнымут илышым вияҥден колтымаште кугу надырже. Калыкнан илышыжым тӱзатымаштат тудо келге кышам коден. Ешартыш ушем ончыкыжым писатель-влак коклаште умылыдымашым лукташ гына йӧра.
3. Мутланымаште «могай сылнештарыме йӧным кучылташ кӱлеш, ала огешат кӱл…» нерген йодмо. Вашмут: «…Произведенийым сылнын возен моштымашын ик эн тӱҥ палыже – тиде Юмын пуымо мастарлык, очыни, а мастарлыкым шуараш шуко лудаш кӱлеш».
Ончыкылык писатель содыки йолташым колышт моштышаш. Колын да умылен шукташ – тиде тыгак кугу усталык. Сылнештарыме йӧн да «мастарлыкын секретше» тиде тӱрлӧ умылымашыс. Да, писательын шочмаштыже лудмо усталык кугу верым налеш. Кӧргӧ куат шочеш, шинчымаш пойдаралтеш, мутым шижын моштымаш пӱсемеш. Таче марла сераш кумылан айдеме эн ончычак шканже шке кугун ӱшанышаш. Вашмутланымаште поэтын «очыни», «каласенат ом керт», «маншаш ала-мо», «ала самырык улам да, ала…» «мутым лукмем ок шу да…», «умылен шым шукто», «пеш шагал возем, очыни» ойжо-влак лудшым шкеж деч шўкалыт, йўкшыктарат.Тыгай шомак-влак айдемылан пеҥгыдемаш нигунарат огыт полшо.
Шкан ӱшанаш мо полша? Эн ончычак шочмо йылмым, мутвундо поянлыкым сайын палымаш, куштылгын ойлен да серен моштымаш, калыкнан ойпогыжым, историйжым, тӱвыражым, этнографийжым, илыш йӧнжым шымлымаш. Марийын мотор чон да илыш поянлыкше нерген серен, ме моло тӱрлӧ калыклан шкеннам умылаш полшена. Ты моторлык уло але мемнан вӱрыштӧ, пӱрымӧ тӱсыштӧ (пӱртӱсыштӧ). Моло курымаш поянлык семынак тудат мемнан деч аралтышым вуча. Марий огыл автор-влак шукын улыт, а мыланна марияк лийын кодаш Юмо пӱрыжӧ.

4. «…кажне почеламутын илыш-корныжым раш ужын возем. Тиддеч посна серашыжат ом шич».

Почеламутын илыш корныжо… Тидым кузе умылаш? Пӱрымашыже мо? Але чоҥалтме йӧнжым, радамжым раш ужам маннеда? Тудым палыде, возашат огыда шич…
Чын писатель возымыж гыч могай сылнымут лекмым шекланенрак гына палемда. «Нам не дано предугадать, как слово наше отзовётся», — манын руш поэт Фёдор Тютчев эше 1869 ийыштак. Таче, конешне, шкеак серыше, шкеак семым келыштарыше, шкеак мурышо, вара шкеак шкем мокталтыше ятырын улыт. Но чын писатель лудшын акшылан утларак ӱшана.
Таче ынде саман вашталтын. Уремыште – «эрыкан» манме ХХI курым. Эрыкан улынас: кузе шонена, туге возена; кузе возенна, туге печатлат. Шылташ нимолан, пытартыш ийлаште марий газет ден журнал-влакын йылмышт ятырлан нужнаҥын. Марий Элын калык писательже Спиридонов Анатолий Яковлевич ик гана веле огыл ойлен: «Ме у саманыште шкенан Марий Элысе редактор-влак институтнам йомдарен толына». Тыге тудо самырык авторлан полшышо редактор-влакын чотышт шагалеммым, мастарлык куат иземмым, чӱчкыдынрак ӱлыкшӧ кумылан книган савыкталтмыжым палемден. Коеш, мутланыше-влакат шке редакторыштым але вашлийын огытыл. Уке гын, тынар йодыш-тӧрлымаш ок лек ыле.
Саман дене пырля меат вашталтынна. Школлаште шочмо йылмым кугыжаныш йылме семын туныктымым марий-влак тӱшкан илыме районлаштат (Шернур, Провой, Кужэҥер, Торъял, Советский) азапланыде каҥашат. Каҥашенак йомдарена. Шочмо сылнымут дене пашам ыштыше ик апшаткудына ыле: Марий кугыжаныш университетын Финн-угор институтшо. Таче тыштат тыматлын гына марий йодыш ӧрдыжкырак вераҥдалтеш. Марий шанчызе-влакын авалтыме кумдыкышт, ончыкылыкым ойырымо вийышт изем толеш. Школысо икшыве-влаклан тунемме книгам, ешартыш пособийым лукмо пашаланат «чеверын» манме. Ончыч ты пашалан республикысе казнаште окса посна пышталтын. Икмыняр ий ондак ты статьям йӧршын кораҥденыт. Василий Сапаевын, Аркадий Ивановын, Зиновий Учаевын, Семён Дмитриевын, Ксенофонт Сануковын, Елизар Мустаевын, Пётр Апакаевын пашаштым шуйышо, учебникым возышо самырык авторна уке дене иктак.
Туге гынат сылнымут илыш шолеш. У произведений-влак сералтыт. Олык Ипай, Сергей Чавайн, Яныш Ялкайн лӱмеш, родо-тукым калык-влакын сылнымут премийышт кучыкталтыт. Автор-влак тӱрлӧ программе да проект почеш книгаштым савыктат. Таче мер калыкат сылнымутын ончыкылыкшылан кугу тӱткышым ойыра. Вячеслав Абукаев, Светлана Эсаулова лӱмеш премий-влак (Васлий Краснов, Алексей Танеров увертареныт) самырык авторым у пашалан кумылаҥдат.
Мом каласаш кӱлеш сылнымутыш икымше ошкылым ыштыше-влаклан? Тыгай йодышым шынден икана руш поэт Николай Заболоцкий да шкежак вашештен:
— Сылнымутышто шке вийым терген ончышо шукын улыт. Ты тӱшка гыч икмынярже гына, сылнымут полшымо дене курымаш чын шонымашым, калык ушеш аралалтше шинчымашым лудшо чонеш эрелан кода. Но возышыжо тӱжем дене огыт лий ыле гын, лийыт ыле мо икмынярынже? Мый сугыньлем кеч-могай татыштат шкан ӱшанле айдеме лийын кодаш, а молыжым пагыт ончыкта…»
Тугеже кӧлан ме таче ӱшаным кучена? Кӧ нуно улыт? Лудса, аклыза.

Зоя Глушкова (Дудина),
Марий Элысе тӱвыран сулло пашаеҥже.
«Марий сандалык — Марийский мир», 2015 ий, 2-шо №,

Кидшер
Шонымашым ешараш

  1. Марина

    Зоя Дудина чыла чын возен. Поддерживаю. А марий драматургий ончыкшым кугу катастрофыш логалеш. Тидым шуко вучыман огыл. Кушто да кӧ шотан драматургна уло?

    Ответить